សម័យមហានគរ
ឬសម័យអង្គរទី២
ក្រោយថ្ងៃដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ បានសុគតទៅ
ស្ថានភាពក្នុងនគរបានផ្លាស់ប្ដូរមានវិបត្ដិមិនល្អ គ្មានស្ថិរភាពសោះឡើយ។
បុព្វហេតុមិនមែនបណ្ដាលមកពីបរទេសឈ្លានពាន លើកកងទ័ពមកច្បាំងវាយប្រហារនោះទេ
ប្រភពធំ គឺបណ្ដាលមកអំពីស្ដេចខ្មែរ មិនព្រមគោរពទៅតាមក្រិតក្រមច្បាប់វិន័យប្រពៃណី
ដែលបានកំនត់ក្នុងព្រះរាជវង្ស ហើយសំអាងទៅលើកំលាំងអាវុធ ប្រើកំលាំងបាយ
ដើម្បីដណ្ដើមដោះស្រាយយកអំណាចរាជបល្ល័ង្ក។
I. ព្រះបាទឧទ័យទិត្ដិយវរ្ម័ន ឬព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី១ (១០០១-១០០២)
ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី១ត្រូវជាក្មួយរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥
ព្រះអង្គបានទទួលស្នងរាជតពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ នៅរាជធានីយសោធបុរៈ
ក្នុងស្ថានភាពច្របូកច្របល់ស្រពិចស្រពិលជាខ្លាំង។ គេពុំបានដឹងថា
ព្រះអង្គបានឡើង គ្រងរាជដោយមធ្យោបាយបែបណាទេ
ហើយរាជព្រះអង្គក៏មានរយៈពេលខ្លីណាស់ដែរ។ ព្រះអង្គបានគ្រងរាជ តែប៉ុន្មានខែប៉ុណ្ណោះ
ស្រាប់តែត្រូវបាត់ខ្លួនពុំដឹងមូលហេតុច្បាស់លាស់ឡើយ។ ចាប់ពីពេលនោះមក
ប្រទេសខ្មែរត្រូវជួបនូវស្ថានភាពអនាធិតេយ្យ អសន្ដិសុខ
និងសង្រ្គាមស៊ីវិលអស់រយៈពេល៩ឆ្នាំ។
II.
ព្រះបាទជ័យវិរវរ្ម័ន(គស ១០០២-១០១០)
ព្រះបាទជ័យវិរវរ្ម័នត្រូវបានពួកនាម៉ឺនមន្រ្ដីតែងតាំងអោយឡើងគ្រងរាជ
បន្ទាប់ពីការបាត់ខ្លួនរបស់ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី១
តែរាជរបស់ព្រះអង្គត្រូវព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ ដែលជាបុត្រ
(ម្ដាយជាក្សត្រីខ្មែរ)របស់ក្សត្រម្នាក់គ្រងរាជនៅតំបន់កណ្ដាលនៃជ្រោយម៉ាលាកា
(នគរដាំព្រះលិង្គ ឬ នគរស្រីធម្មរាជា) ជំទាស់មិនទទួលស្គាល់
ហើយបានប្រកាសសង្រ្គាមជាមួយព្រះអង្គ។
សង្រ្គាមដណ្ដើមអំណាចរវាងស្ដេចខ្មែរទាំងពីរ
ត្រូវផ្ទុះឆាបឆេះគ្រប់ទិសទី ក្នុងរាជាណាចក្រនៅ គស១០០៦ ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១
បានធ្វើការវាយប្រហារជាបន្ដបន្ទាប់មកលើរាជធានីអង្គរធំ។ កាលណោះព្រះអង្គបាន
តាំងមូលដ្ឋានសឹករបស់ទ្រង់នៅម្ដុំ ប្រាសាទព្រះវិហារ។
ការច្បាំងបង្ហូរឈាមខ្មែរអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំ រហូតមកដល់ គស១០១០
ព្រះបាទជ័យវិរវរ្ម័ន ត្រូវបានព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ ប្រហារដណ្ដើមរាជ។
ដោយព្រោះតែនៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ចេះតែមានចំបាំងរាំងជលមិនឈប់ឈរដូច្នេះហើយ
បានជាប្រជាជនខ្មែរនៅសម័យនោះ គ្មានពេលរៀបចំស្រុកទេសអោយបានស្រួលទេ។
តែទោះជាយ៉ាងណា ព្រះបាទជ័យវិរវរ្ម័នបានអោយគេជួសជុល ប្រាសាទតាកែវ និងបានសាង
ប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើងផងដែរ។
III.
ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១(គស ១០១០-១០៥០)
ក្រោយពេលដែលបានធ្វើគត់ព្រះបាទជ័យវិរវរ្ម័នភ្លាម
ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ ក៏បានប្រកាសខ្លួជាមហាក្សត្រ មហានគរ
ព្រះអង្គមិនទុកអោយព្រះរាជវង្សព្រះមហាក្សត្រចាស់រួចខ្លួនឡើយ
ព្រះអង្គចេញបញ្ជាអោយ សំលាប់ពួកក្សត្រ និងញាតិវង្សពេញច្បាប់ទាំងប៉ុន្មាន
ដើម្បីកុំអោយគេអាច នឹងមករំខានព្រះអង្គទៅថ្ងៃក្រោយ។
ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ បានប្រកាសប្រាប់គេថា
ព្រះអង្គជាប់ញាតិវង្សខាងម្ដាយជាមួយព្រះបាទឥន្រ្ទវរ្ម័នទី១។
ដូច្នេះព្រះអង្គជានិមិត្ដរូបនៃនគរកម្ពុជា និងនគរហ្វូនន់
តែការអះអាងរបស់ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ គ្មានអ្វីជាការពិតបានទេ។
ព្រះបិតារបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១
ជាក្សត្រសោយរាជនៅតំបន់កណ្ដាលជ្រោយម៉ាលាកា ដែលមានរាជធានីឈ្មោះ
នគរដាំព្រះលិង្គ ឬនគរស្រីធម្មរាជ (បច្ចុប្បន្ននៅប្រទេសម៉ាឡេស៊ី)
ហើយបានចងសម្ព័ន្ធ យ៉ាងជិតស្និតជាមួយអាណាចក្រស្រីវិជ័យ(ស៊ូម៉ាត្រា)។
នៅឆ្នាំ១០១១ ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១
បានបង្កើតនិតិសាស្រ្ដមួយបង្គាប់អោយ គ្រប់ពួកមន្រ្ដីដែលបំរើទ្រង់អោយ
ធ្វើសច្ចាប្រណិធានថា «ពួកគេសុខចិត្ដបូជាជីវិតប្ដូរផ្ដាច់ការពារព្រះអង្គគ្រប់ពេលវលោ
ទោះជាមានសង្រ្គាម ឬគ្មានក៏ដោយ ប្រសិនបើគេក្បត់វិញសូមអោយវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធផ្ដន្ទាទោសរហូតធ្លាក់នរក៣២ជាន់»។
ពាក្យសម្បថទាំងនេះត្រូវបានចារនៅលើសិលា៩ផ្ទាំង
ដែលគេបានរកឃើញនៅប្រាសាទភិមានអាកាស។ ដើម្បីពង្រឹងអំណាច
និងធ្វើអោយសមស្របតាមក្រិតក្រម
រាជប្រពៃណីព្រះអង្គបានរៀបអភិសេកជាមួយមហេសីមេម៉ាយរបស់ព្រះបាទជ័យវិរវរ្ម័នទី១(១)។
ថ្វីត្បិតព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ជាក្សត្រពុទ្ធសាសនិកមែន តែព្រះអង្គបានគោរពប្រតិបត្ដិ
តាមក្រិតក្រមបញ្ញាតិរបស់មហាក្សត្រខ្មែរមុនៗ មានពីធីបូជាទេវៈ
ទៅតាមទ្រឹស្ដីទេវរាជជាដើម។ល។
១. សង្គ្រាមនឹងនគរជិតខាង
ជាមួយគ្នានេះដែរ ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១
ត្រូវធ្វើសង្គ្រាមទប់ទល់តតប ជាមួយនឹងនគរជិតខាងជាច្រើន។
ព្រះអង្គបានរៀបចំប្រយុទ្ធជាមួយនឹងប្រទេសមនហរិបុនជ័យ
យកបានភូមិភាគតំបន់ទន្លេមេណាម ជាមួយនឹងនគរខ្មែរមួយចំនួន
ដែលស្ថិតនៅខាងជើងទឹកជ្រោះខោន ក្នុងអតីតនគរចេលា ចំបាំងរាំងជលក៏បានផ្ទុះដែរ។
ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ បានយកជ័យជំនះវាតនគររហូតទៅដល់ស្រុកហ្លួងព្រះបាង
ព្រះអង្គកាន់កាប់
ប្រមូលទឹកដីនគរចេនឡាគោកដាក់បញ្ចូលបង្រួបបង្រួមប្រទេសខ្មែរតែមួយវិញ។
២. ការករសាងមហានគរលើកទី២
រាជធានីយសោធបុរៈ ឬមហានគរ
ដោយសារសង្គ្រាមស៊ីវិលដណ្ដើមរាជបល្ល័ង រាជធានីយសោធបុរៈ
ត្រូវឆេះបាក់បែកខូចខាតអស់ជាច្រើន លែងមានសោភ័ណភាពដូចដើម
ដែលជាទិដ្ឋភាពមិនស័ក្ដិសមនឹងចេស្ដាព្រះមហាក្ស ត្រឡើយ។
ព្រះអង្គបានប្រគល់ភារៈជួសជុលសាងសង់មហានគរ
អោយទៅព្រហ្មណ៍ម្នាក់ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ តែដោយសារយល់ឃើញថា បើសាងមហានគរជាថ្មីល្អប្រសើរជាង
ហើយសក្ដិសមនឹងគុណតេជៈបារមី កិត្យានុ ភាពរបស់ព្រះអង្គផង មួយចំណែកទៀត
ព្រះអង្គអាចទុកនូវស្នាដៃ និងកិត្ដិនាមដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ ដូច្នេះហើយ
ទើបបានជាព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ ចាត់អោយសាងរាជធានីមហានគរថ្មីមួយទៀត
មហានគរថ្មីមិនមែន ស្ថិតនៅលើកកន្លែងមហានគរចាស់ទេ
តែត្រូវសង់ឡើងនៅទិសខាងជើងខុសគ្នាតែប៉ុន្មានម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ ពីនគរ ចាស់
ផែនទីមហានគរថ្មី ត្រូវបានគូររៀបចំ
ដោយតំរូវត្រូវសង់ប្រាង្គប្រាសាទមួយយ៉ាងធំនៅចំកណ្ដាល។
៣. រាជធានីយសោធបុរៈ
ឬ មហានគរ
ការជួសជុលប្រាសាទព្រះវិហារ
ដោយព្រះអង្គធ្លាប់ស្នាក់នៅប្រាសាទនេះ
ហើយដែលកសាងមិនទាន់ហើយដោយព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១
ត្រូវបានព្រះអង្គចាត់ចែងអោយបន្ដការសាងសង់ ជាបន្ដបន្ទាប់ទៀតដែរ។
ប្រាសាទតាកែវ
ដែលព្រះមហាក្សត្រជំនាន់មុនសាងសង់មិនទាន់ហើយ
ក៏ត្រូវព្រះអង្គសង់បន្ដដែរការជួសជុលប្រាសាទកោះកេរ
ប្រាសាទនេះត្រូវបានព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ បញ្ជាអោយគេជួសជុលដែរ។
ប្រាសាទភិមានអាកាស និងរាជធានីវត្ដភូ
ក៏ត្រូវបានព្រះអង្គសង់បន្ដពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ដែរ។
ចំណែកឃ្លាំងខាងត្បូង ត្រូវគេចាត់ទុកជាស្នាដៃមួយរបស់ព្រះអង្គដែរ។
ក្រៅពីនេះព្រះអង្គបានអោយគេចាប់ផ្ដើមសង់បារាយខាងលិច
ប្រាសាទបាភួន ភ្នំជីសូប្រាសាទព្រះខ័ននៅកំពុងស្វាយ។
ស្ថាបត្យកម្មទាំងនេះត្រូវបានចៅមីងព្រះអង្គគឺ ព្រះឧទ័យវរ្ម័នទី២
សង់បន្ដពីព្រះអង្គ។
ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័ទី១
បានបន្សល់ទុកនូវមាតុភូមិដ៏ស្ដុកស្ដម្ភរុងរឿងត្រចះត្រចង់ដល់ជាតិខ្មែរ
ក្រោយពេលលាចាកលោកទៅ។
ប៉ុន្ដែគួរអោយស្ដាយដែលព្រះអង្គពុំមានបុត្រសំរាប់ស្នងរាជម្នាក់សោះ។
មានបណ្ឌិតបរទេសមួយចំនួនេងឿងឆ្ងល់ថា ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១
ជាក្សត្រពុទ្ធសាសនិកសោះ តែបានសាងប្រាសាទហិណ្ឌូទៅវិញ។
IV.
ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី២ គ.ស ១០៥០ - ១០៦៦
ព្រះមហាក្សត្រ ដែលទទួលរាជសម្បត្ដិ
បន្ដពីព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១ គឺព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី២
ព្រះអង្គត្រូវជាចៅមីងរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១។
១. ស្នាដៃនិងការកសាង
យសោធបុរៈ ឬនគរធំទី២ ឬមហានគរថ្មី :
ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី២បានបន្ដការកសាងរាជធានីយសោធបុរៈ ពីជីតារបស់ព្រះអង្គ
ទីកន្លែងនគរធីថ្មី ត្រូវបានលើកចេញពីភ្នំបាខែង
មកតាំងនៅកន្លែងនគរធំបច្ចុប្បន្ន តែក្នុងសម័យនោះ កំពែងជុំវិញមិនទាន់មានទេ
ហើយគូរទឹកជុំវិញរាជធានី ដូចដែលយើងឃើញសព្វថ្ងៃក៏មិនទាន់មានដែរ។
ប្រាសាទបាភួន ជាប្រាសាទធំ
ដែលសំងំនៅចំកណ្ដាលព្រះរាជធានីនគរធំថ្មី។ លិង្គព្រះអីសូរធ្វើអំពីមាស
ត្រូវបានគេយកទៅតំកល់ទុកបូជា នៅលើកំពូលប្រាសាទ។ អ្នកដំណើរចិនឈ្មោះ
ជីតាក្វាន់ ដែលធ្វើដំណើរមកដល់ស្រុកខ្មែរ ក្នុងសតវត្សទី១៣ មានការភ្ញាក់ផ្អើល
ចាប់ចិត្ដចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង នៅចំពោះមុខសម្ផស្សប្រាសាទបាភួន
ចិនជីតាក្វាន់ បានសរសេរកត់ បរិយាយរៀបរាប់ដោយល្អិតល្អន់ថា «ប្រាសាទបាភួន
មានដំបូលពណ៌ក្រហម ឆ្អិនឆ្អៅប្រក់ទៅដោយមាស»។
ប្រាសាទបាភួនមានទំហំ ៤២៥ម x ១២៥ម ហើយកំពូលកណ្ដាលខ្ពស់ជាងគេ
មាន កំពស់ ៥០ម ចំណែកផ្លូវចូលក្រាលថ្ម មានប្រវែង២០០ម អ្នកបុរាណវិទ្យា
បានចាត់ទុកប្រាសាទបាភួន ជាការវិវត្ដន៍ ថ្មីមួយយ៉ាងខ្ពស់
នៅក្នុងសិល្បខ្មែរ។
ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច
ត្រូវបានគេសង់លើកូនកោះសប្បនិម្មិតនៅកណ្ដាលបារាយខាងលិច។ គេបានសង់
រូបសំណាកព្រះសិវៈពីសំរិតមួយយ៉ាងធំ តម្កល់ទុកបូជា។
លោកជីតាក្វាន់បានច្រលំរូបនេះថា ជាសំណាកពុទ្ធរូប ការពិត វាគឺជារូបសំណាកព្រះសិវៈសោះ។
បារាយខាងលិចត្រូវបានជីកនៅខាងលិចមហានគរថ្មី
បារាយខាងលិចមានបន្ដោយប្រវែង ៨០០០ម និងទទឹង ប្រវែង ២២០០ម បាយរាយខាងលិចមានទំហំធំជាងបារាយខាងកើត
ហើយអាចផ្ទុទឹក ៤០.០០០.០០០ ម៉ែត្រត្រីគុណ។ ការជីកកសាងបារាយខាងលិច
ដោយមានព្រះបដិមាករព្រះវិស្ណុជាតឹកតាង អាចចាត់ទុកជាការឧទ្ទិសគោរពបូជា
រំលឹកដល់គុណព្រះវិស្ណុ។ តែក្រោយទិដ្ឋភាពសាសនា កាយវិការនេះក៏ជាការកសាងនយោបាយទឹក
និងកសិកម្មដែរ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត នេះជាទំលាប់នៅក្នុងគោលនយោបាយធំ
របស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរជំនាន់មហានគរ លើផ្នែកបង្កបង្កើតផល និងសេដ្ឋកិច្ច
បារាយទាំងបីនៅជុំវិញនគរធំ ដែលបូករួមគ្នាទាំងអស់ មានចំនុះទឹករហូតដល់ទៅ
៧៥លានម៉ែត្រត្រីគុណ អាចផ្ដល់ទឹកយ៉ាងគ្រប់គ្រាន់បរិបូរណ៍ ដល់ផ្ទៃដីស្រែ
១០០គីឡូម៉ែត្រក្រលា នៅជុំវិញរាជធានី។
សមិទ្ធិកម្មនេះអាចបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់នូវកំរិតប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ
នូវកំរិតចេះដឹង នូវកំរិតការខំប្រឹងប្រែងតស៊ូព្យាយាម
និងឥទ្ធិពលកំលាំងប្រទេសខ្មែរជាមហាអំណាច។
២. សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង
ទោះបីជាមាននយោបាយទឹក
សំរាប់បំរើប្រយោជន៍ប្រជារាស្រ្ដ មានការខំកសាងមហានគរ មានការកសាងប្រាសាទ
និងបារាយខាងលិចក៏ដោយ
ក៏ប្រទេសកម្ពុជាមិនបានជួបនូវសេចក្ដីសុខក្សេមក្សាន្ដ ចំរើនលូតលាស់ដែរ។
ដែលជាបញ្ហាធ្វើអោយយើងចោទសួរថា តើនេះជាកេរ្ដិ៍អាកររឿងចាស់ក្នុងករណីដណ្ដើមរាជរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី១
ដែលសល់ទុកមកអោយកូនចៅជំនាន់ក្រោយ? ឬមួយជាការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា
និងអ្នកកាន់គោរពបូជាព្រហ្មណ៍សាសនា?។
ក្នុងគ.ស. ១០៥២
នគរខេត្ដខ័ណ្ឌមួយចំនួន ដែលស្ថិតនៅភូមិភាគខាងត្បូង នៃប្រទេសកម្ពុជា បានបះបោរប្រមូល
ផ្ដុំគ្នាលើកជាកងទ័ព ចេញធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងព្រះមហាក្សត្រ
ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី២ មេពួកក្រុមបំបែកខ្លួន អរវិន្ធដ។ ដំបូងពួកទ័ពបះបោរ
មានប្រៀបយកបានជ័យជំនះ លើច្រើនសមរភូមិ តែនៅទីបញ្ចប់
មេទ័ពឯករបស់ព្រះមហាក្សត្រ ឈ្មោះសង្គ្រាម បានយកជោគជ័យឈ្នះលើសត្រូវ
បង្រ្កាបរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ មេបះបោរ អរវិន្ធដ បានរត់ទៅនៅនគរចាម។
ក្នុងគ.ស.១០៦៥
មេទ័ពដ៏ខ្លាំងក្លាហានម្នាក់ទៀតរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ឈ្មោះកម្ពុ
បានលើកពលរេហ៍ចេញពីមហានគរ ហើយប្រកាសតាំងខ្លួនប្រឆាំងនឹងព្រះមហាក្សត្រ
មេទ័ពស្មោះស្ម័គ្រសង្គ្រាម ដោយមានមេទ័ព ទែវស្រុវនុង វនូរ គាំចេនតិស្រុ ចំនាត់
រញ្ញ និងក្មុញ ជាជំនួយផង
បានទទួលភារកិច្ចចេញទៅផ្ដន្ទាទោសសំលាប់ជនក្បត់។
លើកទ័ពដេញតាមទៅជួបនឹងសត្រូវ មេទ័ពទាំងពីរក៏បានកាប់ចាក់ប្រយុទ្ទគ្នា
យ៉ាងសាហាវអស្ចារ្យ។ មេទ័ពកម្ពុបាញ់ព្រួញមក
ត្រូវមេទ័ពសង្រ្គាមរបួសត្រង់ថ្គាម តែមេទ័ពសង្រ្គាម គ្មានឈឺចុកចាប់បន្ដិចបន្ដួចសោះ
លោកក៏លើកធ្នូចាប់យិតបាញ់ព្រួញតបតវិញបីគ្រាប់ ហោះវឹងស្លេវ
តំរង់ទៅចាក់ដោតចំដើមទ្រូង កញ្ចឹងក និងក្បាល។ សិលាចារឹកបានសរសេរបន្ដទៀតថា
មុននឹងចេញទៅប្រយុទ្ធជាមួយខ្មាំង នៅលើកំពូលភ្នំមួយ
មេទ័ពសង្រ្គាមបានរៀបចំធ្វើពិធីបួងសួង បន់ស្រន់ដល់ព្រះសិវៈ សុំអោយបានជោគជ័យជំនះ
ក្នុងគ្រប់ប្រតិបត្ដិការសឹក។
មួយឆ្នាំកន្លងមក ភាពវឹកវល់ចលាចល
ក៏កើតមានជាសង្រ្គាមផ្ទៃក្នុងម្ដងទៀត ក្រោមការវាយប្រហារធ្វើឃាតជនបះបោរទាំងបីនាក់
ដោយផ្ទល់ដៃ ហើយព្រមទាំងបានដេញកំចាត់បក្សពួកដែលនៅសេសសល់។
ឆ្នាំដដែល ក្នុងគ.ស. ១០៦៦
ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី២ បានចូលទីវង្គត។ ប្អូនបន្ទាប់ពីព្រះអង្គព្រះនាម
ហរស្សវរ្ម័នទី៣ បានឡើងសោយរាជសម្បត្ដិបន្ដ។
V.
ព្រះបាទហរស្សវរ្ម័នទី៣ (គស១០៦៦ ១០៨០)
ព្រះអង្គជាព្រះអនុជរបស់ព្រះបាទឧទ័យវរ្ម័នទី២
ព្រះអង្គត្រូវពួកនាម៉ឺនមន្រ្ដីតែងតាំងអោយគ្រងរាជបន្ដពីព្រះរៀមទ្រង់។
ដោយសារសង្រ្គាមផ្ទៃក្នុងឥតស្រាកស្រាន្ដ ព្រះមហានគរ វាំង ប្រាសាទ
ស្រុកភូមិ ផ្ទះសំបែងត្រូវ ឆេះបាក់បែកខូចខាត អន្ដរាយយ៉ាងដំនំ។ ដូចេ្នះហើយបានជាពេលដែលព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជភ្លាម
ព្រះអង្គបានយកចិត្ដទុកដាក់ក្នុងការចាត់ចែងជួសជុល រៀបចំស្ថាបនាសាងសង់រាជធានី
ភូមិដ្ឋានប្រជាជន និងកន្លែងទី សក្ការៈបូជាផ្សេងៗ អោយមានសន្ដិសុខ
មានសន្ដាប់ធ្នាប់ក្នុងសង្គមជាតិឡើងវិញ។ ហើយព្រះអង្គក៏បានព្យាយាមរៀបចំស្ថាប័ន
និងវណ្ណៈសង្គម ដែលមានជាអាទិ វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ វណ្ណៈក្សត្រិយៈ វណ្ណៈវៃស្សៈ
និង វណ្ណៈសូទ្រៈ។
នៅពេលដែលមានសភាពការណ៍ច្របូកច្របល់
ប្រទេសចុះទន់ខ្សោយដូច្នេះ
បណ្ដាលអោយប្រទេសជិនខាងមានបំណងលួចលេបយកប្រទេសកម្ពុជា។
១. សង្គ្រាមនឹងបរទេស
ជាមួយគ្នានេះដែរ
ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវឆ្លងកាត់សង្គ្រាមពីរ គឺសង្គ្រាមនឹងនគរចំប៉ា
និងសង្គ្រាមជាមួយនឹងយួនតុងកឹង។ សង្គ្រាមនឹងចាម បុព្វហេតុដំបូងស្ដេចចាមឈ្មោះ
ប៉ាង បានលើកកងពលរេហ៍ចូលមកលួចប្លន់ កាប់សំលាប់ ដុ តផ្ទះសំបែងប្រជានុរាស្រ្ដខ្មែរ
ដែលរស់នៅតាមព្រំដែន។ គឺនៅក្នុងគ.ស.១០៧៤។ ការរំលោភចូលមកលើទឹកដីខ្មែរ
ការធ្វើបាបប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ មានជាញឹកញាប់រឿយៗ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ
ដោយឃើញថាខ្មែរកំពុងទន់ខ្សោយ ស្ដេចចាមក៏ឆ្លៀតឱកាសលើកពលយោធា
តាមជើងទឹកផងតាមជើងគោកផង ចូលតាមទន្លេមេគង្គទៅដល់អតីតរាជធានី សម្ភុបុរៈ ឬ
សំបូរ វាយប្រហារដុតកំទេចបំផ្លាញ
សំលាប់មនុស្សប្រុសស្រីចាស់ក្មេងគ្មានត្រាប្រណី
ហើយលួចប្លន់ដឹកជញ្ជូនយកភោគផលទ្រព្យសម្បត្ដិខ្មែរគ្មានសេសសល់។
កន្លែងសក្ការបូជាទាំងប៉ុន្មានត្រូវចាម ដុតបំផ្លាញចោលអស់។ ព្រះបដិមាករល្អៗមានតំលៃ
ពួកចាមក៏ប្រមែប្រមូលយកគ្មានសល់។ កងទ័ពចាមបានចាប់
កៀរកេណ្ឌប្រជាជនខ្មែរជាច្រើន យកទៅធ្វើជាឈ្លើយ ជាទាសាទាសី។
កាលនោះ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ
បានបញ្ជូនកងទ័ពអោយចេញទៅប្រយុទ្ធតតាំងទប់ទល់ នឹងកងទ័ពចាម។
តែកងទ័ពខ្មែរហាក់បីដូចជាគ្មានកំលាំង
គ្មានសមត្ថភាពយកជ័យជំនះលើខ្មាំងឡើយ។ ហួសពីនេះទៅទៀត
មេបញ្ជាការធំខ្មែរត្រូវទ័ពចាមចាប់បានធ្វើជាឈ្លើយ។ សង្គ្រាមរវាងខ្មែរ
នឹងចាមបានបន្ដរហូតមកដល់គ.ស.១០៨០ ទើបត្រូវបានបញ្ជប់
ហើយសន្ដិភាពក៏បានកើតមានមកវិញរវាងប្រទេសទាំងពីរ។
ដំណាលគ្នានេះដែរ ក្នុងគ.ស.១០៧៦
ដោយសារបែបញ្ហាសម្ពន្ធមិត្ដ ប្រទេសកម្ពុជាបានចូលរួមកំលាំងជាមួយប្រទេសចិន
លើកទ័ពទៅវាយប្រហារខេត្ដតុងកឹង។ កាលនោះជនជាតិយួនបានបះបោរ
ច្បាំងប្រឆាំងលែងគោរពស្ដា ប់បង្គាប់ រដ្ឋអំណាចស្ដេចចិន។
កងទ័ពចិនត្រូវចុះតាមស្រុកឡាងសឹង តំរង់ចាក់ទៅទីក្រុងហានណូយ។
កងទ័ពខ្មែរត្រូវឡើងទៅវាយផ្ទប់នៅស្រុកង៉ែអាន។ កងទ័ពចិនត្រូវបាក់បែកបរាជ័យ
រត់ចោលជួរ
ដែលជាហេតុនាំអោយទ័ពខ្មែរពុំអាចមានលទ្ធភាពទប់ទល់វាយប្រយុទ្ធយកជ័យជំនះតែម្នាក់ឯងបានឡើយ។
ក្នុងសភាពការណ៍ដូច្នេះ ណាមួយឆ្ងាយពីទឹកដីដែលជាមូលដ្ឋានយោធា
ជាចាំបាច់ទ័ពខ្មែរត្រូវតែនាំគ្នាដកឃ្លាត្រលប់ចូលនគរវិញ
VI.
ដើមកំណើតប្រទេសយួន(ដៃកូវៀត ឬដៃវៀត
ប្រទេសយួននេះកាលដើមឡើយជាអាណាខេត្ដរបស់ចិនទេ។
គឺព្រះរាជាចិនម្នាក់ មានចិត្ដភ័យបារម្មណ៍ខ្លាចឥទ្ធិពលឥណ្ឌា ជះគ្របទៅលើចិន
ទើបទ្រង់បានប្រគល់ខេត្ដបួន គឺគុយអង់ស៊ី គុយអង់ដុង តុងកឹង និងអាណាម
អោយទៅមេទ័ពម្នាក់ឈ្មោះ ហ្សាអូត កាន់កាប់។
អាជ្ញាធរចិនបានដាក់សុទ្ធតែពួកឧក្រិដ្ឋជន និងពួកក្រុមចោរទមិឡ
ដែលប្រទេសចិនទាត់ចោល អោយរស់នៅក្នុងខេត្ដទាំងនោះ
ដើម្បីងាយស្រួលជួយរុញច្រានពួកប្រជាជនឥណ្ឌារូបនិយកម្ម
ដែលមានការលូតលាស់ជាខ្លាំងនៅសម័យនោះ។ ខេត្ដខ័ណ្ឌទាំងនោះតែងស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាចិនរហូត។
លុះដល់ គ:ស៩៣៩ ពួកចិនដៃវៀតនេះបានឆ្លៀតពេលដែលចក្រភពចិនកំពុងធ្លាក់ចុះ
ដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមផ្ដាច់ចេញពីចិនតែម្ដង។
ដូច្នេះហើយទើបប្រទេសចិនចេះតែព្យាយាមតាមយកទឹកដីនេះមកវិញ។
១. សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង
ឆ្លៀតពេលដែលប្រទេសខ្មែរមមាញឹកជាប់ដៃប្រយុទ្ធជាមួយបរទេស
ពួកក្សត្រខ្មែរឯទៀត មានបំណងចង់រំលំព្រះបាទរហស្សវរ្ម័នទី៣
ដើម្បីដណ្ដើមយករាជ មានស្ដេចខ្មែរមួយព្រះអង្គព្រះនាម ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦
ដែលសោយរាជនគរខ្មែរភាគខាងជើង ជួរភ្នំដងរែក បានប្រកាសតាំងខ្លួនជាព្រះមហាក្សត្រនគរកម្ពុជា
លែងគោរពកោតខ្លាច ស្ដាប់បង្គាប់ព្រះបាទហរស្សវរ្ម័នទី៣ និង
លែងស្ថិតនៅជានគរចំនុះដូចសព្វដង។ ចលនាសង្រ្គាមរវាងខ្មែរនឹងខ្មែ
ក៏ចាប់ផ្ដើមឆេះឆាបសន្ធោសន្ធៅក្នុងប្រទេស ពេលនោះព្រះបាទរហស្សវរ្ម័នទី៣
បានសុគតក្នុងសង្រ្គាមនោះទៅ ក្នុងគ.ស១០៨០។
សង្រ្គាមស៊ីវិលដណ្ដើមរវាងរាជវង្សខ្មែរនេះ បានអូសបន្លាយរហូតដល់រជ្ជកាលព្រះបាទ
សុរិយាវរ្ម័នទី២។
VII.
ព្រះបាទនរិបតិន្រ្ទវរ្ម័ន (គ.ស.១០៨០ - ១១១៣)
បន្ទាប់ពីព្រះបាទហរស្សវរ្ម័នទី៣
គឺព្រះបាទនរិបតិន្រ្ទវរ្ម័ន ដែលត្រូវបានតែងតាំងជាព្រះមហាក្សត្រសោយរាជ សម្បត្ដិប្រទេសកម្ពុជា
ក្នុងគ.ស.១០៨០។ គេពុំបានស្គាល់ដើមកំណើតពិតប្រាកដរបស់ព្រះអង្គទេ។ តែគេដឹងថា
ព្រះអង្គជាព្រះមហាក្សត្រ ដែលប្រកបដោយធម៌ គោរពត្រឹមត្រូវទៅតាមច្បាប់វិន័យ។
ព្រះអង្គដែលគង់នៅ មហានគរ ត្រូវធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធ ទប់ទល់នឹងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នជ័យវរ្ម័នទី៦
ព្រមទាំងព្រះរាជវង្ស ជារៀងរហូតដល់ថ្ងៃអវសានជីវិតព្រះអង្គ
ក្នុងគ.ស១១៣។ ដោយខ្វះឯកសារ គេពុំបានស្គាល់ព្រះរាជាអង្គនេះច្បាស់លាស់ទេ។
ក្នុងសង្គមជាតិខ្មែរជំនាន់ដើម
គេអោយតំលៃទៅលើស្រ្ដី ដែលជាគ្រួសារខាងម្ដាយ។ អំណាចតាមផ្លូវច្បាប់ស្ថិតនៅលើស្រ្ដី។
ស្រ្ដីជាតំណាង និងជាលក្ខ័ណនៃភាពត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់
ដូច្នេះដើម្បីអោយមានសិទ្ធិ មានអំណាចត្រឹមត្រូវ តាមច្បាប់ទំនៀមទំលាប់ខ្មែរ
អាចឡើងកាន់តំណែងធំ ឬឡើងធ្វើជាស្ដេច
គេត្រូវតែរៀបការជាមួយនឹងកូនស្រីស្ដេច កូនស្រីមន្រ្ដីអ្នកធំ ឬមហេសីមេម៉ាយស្ដេច
ឬភរិយាមេម៉ាយមន្រ្ដីធំនោះ។
No comments:
Post a Comment