ការបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោម
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៣ អង្គស៊ូ ឬចៅពញាសូរ
(រជ្ជកាលទី១ ១៦៧៥ -១៦៨៨) លុះវាយកំចាត់ទ័ពយួនអោយថយទៅវិញអស់
ព្រះអង្គស៊ូ ឬចៅពញាសូរ ដែលមានព្រះជន្ម១៦វស្សា
បានឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះរៀមនៅក្រុងឧដុង្គមានជ័យ ដោយមានព្រះនាមថា
សម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា។ ព្រះអង្គទ្រង់លើកអង្គលី (អង្គអី?) ព្រះអនុជរួមបិតា
(អែកសារខ្លះថាជាប្រះមាតុច្ឆា) ជាអគ្គមហេសី។
គួរគប្បីជ្រាបថា នៅគ.ស. ១៦៧៩
មាននាម៉ឺនចិនឈ្មោះយឿង ង៉ានឌិច និង ត្រឹង ធឿងស្វៀង
រត់ពីខេត្ដក្វាងទុងក្វាងស៊ី ព្រោះពេលនោះពួកម៉ង់ស៊ូ
វាយយកបានប្រទេសចិននៃរាជវង្សមិញ។
ដោយពុំព្រមចំនុះពួកបរទេសឈ្លានពានទឹកដី ពួកចិនទាំងនោះបាននាំគ្នា
៣០០០នាក់ និងសំពៅ ៥០មកសុំជ្រកកោននឹងស្ដេចយួន។ ស្ដេចថៃ តុង
ទ្រង់បានបញ្ជូនជនភៀសខ្លួននោះអោយទៅនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរ
ត្រង់តំបន់យ៉ាឌិញ (ឧកញ៉ាឌិន?)។
ក្រោយមកពួកនោះបានបំបែកគ្នាទៅនៅត្រង់ដូនណៃខ្លះ ត្រង់មេសរខ្លះ
ប្រកបរបរធ្វើស្រែចំការ បង្កើតក្រុងមានឈ្មួញបរទេសចូលលក់ដូរយ៉ាងច្រើន
គឺឈ្មួញជាតិអឺរ៉ុប ឈ្មួញជប៉ុន និងឈ្មួញជ្វា។
គួរគប្បីជ្រាបថា នៅពេលដំណាលគ្នាជាមួយ
នឹងជនជាតិចិនភៀសខ្លួនខាងលើនេះ មានចិនម្នាក់ទៀតឈ្មោះ ម៉ាក គីវ
មានកំណើតនៅខេត្ដក្វាងទុង ជាឈ្មួញមានឈ្មោះល្បី
ធ្លាប់ធ្វើសកម្មភាពជំនួញនៅប្រទេសហ្វីលីពីន
និងនៅក្រុងបាតាវ្យានៅពេលដែលចិនច្បាំងចាញ់ពួក ម៉ង់ស៊ូ
លោកមិនព្រមប្រកាន់យកទំនៀមទំលាប់បរទេស មានការក្រងសក់ជាដើម
ក៏រត់មកជ្រកកោននឹងស្ដេចខ្មែរ ហើយត្រូវបានតែងតាំងជាមន្រ្ដីឈរត្រួតតំបន់ឆ្នេរឈូងសមុទ្រសៀម។
ដោយឃើញផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរ មានភាពច្របូកច្របល់ និងដោយជីកបានកំណប់មួយ
គាត់ក៏ក្លាយទៅជាអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភ។ គាត់បានសង់បន្ទាយ
និងក្រុងនៅមាត់សមុទ្រ ហើយប្រមូលរាស្រ្ដអោយទៅនៅត្រង់ពាម កោះត្រល់ កំពត
កំពង់សោម ក្រមួនស ទឹកខ្មៅ។ នៅគ.ស. ១៦៨៧ - ១៦៨៨
សៀមលើកទ័ពចូលវាយលុកដំបន់ពាម ចាប់បានម៉ាកគីវ យកទៅប្រទេសសៀម
តែក្រោយមកគាត់បានលួចរត់ត្រលប់មកពាមបានវិញនៅប្រមាណ គ.ស. ១៧០០(៣៧)។
នៅគ.ស.១៦៨២ ព្រះអង្គនន់ ដែលបានភៀសព្រះអង្គទៅស្រុកយួននោះ
ទ្រង់បានប្រមែប្រមូលពួកចិន ដែលជាចំនូលថ្មីនៅដូនណៃ យ៉ាឌិញ
ផ្សំគ្នាជាមួយទ័ពយួនខ្លះ លើកទៅវាយព្រះជ័យជេដ្ឋាទៀត
ដំបូងវាយយកបានខេត្ដព្រះត្រពាំង បាសាក់ ហើយលើកបង្ហួសដល់ភ្នំពេញឧដុង្គ
កាលនោះព្រះជ័យជេដ្ឋា កំពុងតែគង់នៅវាំងទ្រនំជ្រឹង
ទ្រង់កែនទ័ពទៅច្បាំងឈ្នះទ័ពចិនក៏ថយទៅនៅកោះតែងអស់
ប៉ុន្ដែពួកនោះបានចាប់ព្រះមាតាព្រះអង្គទៅឃុំទុកនៅជ្រោយចង្វារ
ក្រោយមកបានពញាហុកទៅរំដោះបានមកវិញ។ នៅគ.ស. ១៦៨៣ ព្រះជ័យជេដ្ឋា ទ្រង់យាងទៅគង់នៅ
ឧដុង្គមានជ័យវិញ។ នៅគ.ស. ១៦៨៤ ព្រះអង្គនន់ ត្រលប់មកពីស្រុកយួន
មកតាំងបន្ទាយនៅស្រីសន្ធរ ហើយលើកទ័ពចំរុះខ្មែចិនទៅវាយក្រុងភ្នំពេញ
តែត្រូវបរាជ័យថយចូលបន្ទាយវិញ។ នៅគ.ស. ១៦៨៨
ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ប្រឈួនដោយជំងឺពិសក្ដៅ (អែកសារខ្លះកើតអុតធំ)
ក៏ប្រគល់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះមាតា។
I.
រជ្ជកាលអ្នកម្នាងទៃ
១៦៨៨
ព្រះមាតាទ្រង់បានសោយរាជ្យជំនួសបាន៣ខែ។
លុះព្រះជ័យជេដ្ឋា ទ្រង់បានជាសះស្បើយហើយ
ក៏ទ្រង់ចេញព្រះផ្នួសបាន៧ថ្ងៃហើយលាមកឡើងសោយរាជ្យវិញ។
រជ្ជកាលព្រះជ័យជេដ្ឋាទី៣ រជ្ជកាលទី២ : ១៦៨៨ -
១៦៩៥
នៅគ.ស. ១៦៨៩ នាម៉ឺនឈ្មោះចៅពញានូរ
និងចិនឈ្មោះតាន់ចុងអៀ ដោយតូចចិត្ដមិនបានបុណ្យសក្ដិ
ក៏រត់ទៅចូលខាងអង្គនន់ ព្រះអង្គអោយលើកទ័ពមកច្បាំង
តាំងបន្ទាយនៅជ្រោយចង្វារ។ ប៉ុន្ដែមន្រ្ដីទាំងពីរត្រូវចាប់បានហើយយកទៅប្រហារជីវិតបង់។
នៅឆ្នាំដដែល
ព្រះជ័យជេដ្ឋាដែលបានគ្រងរាជអស់រយៈពេល ១៣ឆ្នាំមកហើយ
ក៏ទ្រង់ធ្វើរាជពិធីប្រាប្ដាភិសេក ដោយយកនាមសំរាប់រាជថា
សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាបរមសុរិន្ទរាជាធិរាជរាមាអិសូរ លើកអង្គលី (អង្គអី?) ជាអគ្គមហេសី
ហៅថាសម្ដេចព្រះភគវតីសិរីចក្រពត្ដិមហាក្សត្រី។ ពេលនោះព្រះអង្គនន់
បានភៀសទៅសុំជំនួយទ័ពយួនមកច្បាំងនឹងព្រះអង្គទៀត។
ទ័ពយួនពីរម៉ឺននាក់បានលើកមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ
តែត្រូវបរាជ័យថយទៅស្រុកវិញអស់។ ចំណែកអង្គនន់
ទ្រង់រត់ចូលបន្ទាយស្រីសន្ធរការពារខ្លួន។
ក្រោយមកដោយឈឺព្រះទ័យព្រោះបរាជ័យច្រើនដងពេកក៏សុគតទៅក្នុងព្រះជន្មាយុ
៣៧វស្សា។
ចពោះប្រតិបត្ដិការណ៍សឹករបស់យួនលើកនោះ
អែកសារយួនបានផ្ដល់ពត៌មានថា ដោយយួនវាយសន្ធាប់ខ្លាំងពេក ព្រះអង្គស៊ូទ្រង់បានថយចូលការពារក្នុងបន្ទាយ
ព្រះអង្គទ្រង់បានបញ្ជាអោយនាសា Nac Sa(?) នាំគ្រឿងបណ្ណាការទៅជួនមេទ័ពយួនឈ្មោះ
ម៉ាយវ៉ាន-ឡុង (Mai Van Long) តែរាជទូតនោះត្រូវចាប់ឃុំជាឈ្លើយ។
ដោយហេតុនោះព្រះអង្គបានបញ្ជាស្រ្ដីរូបឆោមម្នាក់ឈ្មោះ ជាមដៅលូអាត Chiêm Dao Luât(?) ជាអ្នកមានវោហារថ្វីមាត់អោយយកវត្ថុមានតំលៃដូចមាសប្រាក់ជាដើម
ទៅជូនមេទ័ពយួនទៀត។
មេទ័ពនោះនៅតែតឿនអោយព្រះអង្គលើកសួយសារអាករទៅថ្វាយ។
ព្រះអង្គបានបញ្ជាស្រ្ដីដដែលនោះ អោយយកមាសប្រាក់ទៅសូកប៉ាន់ថែមទៀត
និងសុំអោយរង់ចាំ។ មេទ័ព Van Long ជឿពាក្យសន្យា
មិនព្រមលើកទ័ពចូលវាយសោះ។ មេទ័ពម្នាក់ទៀតឈ្មោះង្វៀង ថាំងសឺន (Nguyên Thang Son) ថ្វាយដំណឹងទៅស្ដេចយួន។
ព្រះអង្គទ្រង់ខ្ញាល់ខ្លាំង ចាត់អោយមេទ័ពង្វៀងហ៊ីវ ហាវ (Nguyên Huu Hao) ទៅជំនួស។
មេទ័ពនោះបានលើកទ័ពទៅ បោះជំរំនៅ Bich-Dôi(?) នៅគ.ស ១៦៩០។
ពេលនោះស្ដេចយួនបញ្ជូនទូតអោយមកប្រាប់ថា : «ប្រសិនបើអង្គស៊ូ
ចង់រួចទោសត្រូវលើកសួយសាមានដំរីឈ្មោល ៥០ មាស ៥០០តំលឹង ប្រាក់ ២០០០តំលឹង
កុយរមាស៥០ ថ្វាយយ៉ាងប្រញាប់ បើពុំនោះទេត្រូវលើកទ័ពចូលវាយលុកភ្លាម»។
ព្រះអង្គស៊ូទ្រង់បានបញ្ជាអោយយកដំរីតូច២០ ក្បាល មាស ១០០តំលឹង
ប្រាក់៥០០តំលឹង ទៅជូនង្វៀង ហ៊ីវហាវ។ មេទ័ពយួនភាកច្រើនយល់ថា
ព្រះអង្គស៊ូ មិនស្មោះត្រង់សុំចូលវាយលុក តែព្រះអង្គបានបញ្ជាអោយនាង
ដៅលូអាន(?) ទៅអង្វរករសុំអោយពន្យារពេលទៀត។
មេទ័ពង្វៀងហ៊ីវហាវ
យល់ថាយួនមិនបាច់ច្បាំងក៏ស្ដេចខ្មែរព្រមចំនុះទៅហើយ
ដូច្នេះមិនបាច់វាយលុកធ្វើអ្វី។
ចាប់ពីពេលនោះមកពួកមេទ័ពយួនបែកបាក់គ្នា។ ព្រះអង្គស៊ូ
ទ្រង់បញ្ជាអោយនាងដៅលូអាន យកដង្វាយមានដំរីតូច ១០ក្បាល កុយរមាស៦
មាស៥០តំលឹង ប្រាក់ ១០០តំលឹងទៅជូនបន្ថែមទៀត។ ដោយហេតុនោះ
ទោះបីពួកសេនាសុំវាយលុកយ៉ាងណាក៏ដោយក៏ ង្វៀង ហ៊ីវហាវ
ដកទ័ពថយទៅនៅត្រង់បារា។ ស្ដេចយួនខ្ញាល់ខ្លាំង ទ្រង់ដកហូតបុណ្យសក្ដិពីមន្រ្ដីរូបនោះ។
អែកសារយួនបានបញ្ជាក់ទៀតថា
ប្រតិបត្ដិការណ៍សឹកនោះឃើញថាបានទទួលផលល្អ ដោយព្រះអង្គស៊ូព្រមចំនុះ
និងព្រមលើកសួយសារអាករថ្វាយ។
ជនជាតិយួនចូលទៅក្នុងទឹកដីខ្មែរកាន់តែច្រើនឡើង។ ទ័ពយួនយកដីនោះ
(បៀងវ៉ា យ៉ាឌិញ) ចែកជាតំបន់ ហើយចាត់មន្រ្ដីអោយឈរត្រួតត្រា
តែក្រៅផ្លូវការនៅឡើយ (៣៧)។ នៅគ.ស ១៦៩០ ព្រះជ័យជេដ្ឋា
ទ្រង់មានបុត្រជាមួយអង្គលី (អង្គអី) នាមធម្មរាជា លើកអង្គយ៉ង
បុត្រព្រះអង្គជីអោយនាមថា ឧទ័យរាជា ហើយផ្សំផ្គំ និងព្រះសុជាតិក្សត្រី
(បុត្រីអង្គនន់) ជាជាយា។ ព្រះឧទ័យរាជាមានបុត្រនាមអង្គតន់
ដែលតមកទៀតមាននាមថាអង្គទង។
លុះស្រុកបានសន្ដិភាពឡើងវិញហើយ
ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់បញ្ជាអោយសើរើច្បាប់សំរាប់រដ្ឋ ហើយរៀបចំឡើងវិញ
ដោយមានការបន្ធូបន្ថយទណ្ឌកម្មដែលលក្ខណធ្ងន់ហួសប្រមាណ
និងការបំបាត់ចោលនូវទោសប្រហារជីវិតបង់ផង។
ម្យ៉ាងទៀតព្រះអង្គក៏ទ្រង់បានរៀបចំអោយមានរូបមន្ដសំរាប់ធ្វើសច្ចាប្រណិធានខាងនយោបាយ
និងខាងតុលាការ។
នៅគ.ស. ១៦៩២ ស្ដេចចាមនាម បាត្រាញ់
មិនព្រមលើកសួយសារអាករថ្វាយស្ដេចយួន។ ស្ដេចង្វៀង តុកជូ
បញ្ជាអោយមេទ័ពង្វៀង ហ៊ីវគិញ លើកទ័ពទៅវាយហើយចាប់បាន។
រាជវង្សានុវង្សចាមនៅបឹងវិច បឹងរាំងដោយមានបរិវារ ៥០០០នាក់
បានភៀសចូលសុំជ្រកកោននឹងព្រះជ័យជេដ្ឋា។
ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សន្ដោសអោយទៅនៅត្បូងឃ្មុំខ្លះ ស្ទឹងត្រង់ខ្លះ
ជ្រោយចង្វាខ្លះ ព្រែកប្រាខ្លះ។ នៅគ.ស ១៦៩៥
ព្រះអង្គទ្រង់បង្វែររាជសម្បត្ដិ អោយទៅព្រះភាគិនេយ្យ (ក្មួយ)
ព្រះឧទ័យរាជា (បុត្រអង្គជី)។
II.
ព្រះបាទរាមាធិបតីទី២
អង្គយ៉ង គ.ស.១៦៩៥ - ១៦៩៦
ព្រះបាទឧទ័យរាជា កាលមានព្រះជន្ម២១វស្សា
ទ្រង់បានទទួលរាជសម្បត្ដិពីបិតុលានៅក្រុងឧដុង្គមានជ័យ
ទ្រង់មានព្រះនាមថា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនារាយណ៍រាមាធិបតី
ព្រះឧទ័យរាជាបរមបពិត្រ។ ព្រះអង្គទ្រង់លើកព្រះសុជាតិវតី ជាអគ្គមហេសី។
ព្រះអង្គឡើងសោយរាជបានតែ ១០ខែ ទ្រង់អាពាធ ហើយសោយទីវង្គតទៅ។
III.
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៣
រជ្ជកាលទី៣ ១៦៩៦ -១៦៩៩
កាលដាក់រាជថ្វាយទៅព្រះឧទ័យរាជានោះ
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៣ បានទ្រង់ចេញផ្នួសបាន៥ថ្ងៃ រួចលាផ្នួសមកវិញ។
លុះភាគិនេយ្យសោយទីវង្គតទៅ ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យជាលើកទី៣។ នៅគ.ស. ១៦៩៧
ដោយមានព្រះបំណងប្រមែប្រមូលរាជវង្សានុវង្ស
ព្រះអង្គបានបញ្ជានាម៉ឺនអោយលើកគ្រឿង បណ្ណាការទៅថ្វាយស្ដេចយួន
ដើម្បីសុំព្រះអង្គអិមមកវិញ។
ព្រះអង្គទ្រង់សព្វព្រះទ័យលើកអង្គអិមជាកែវហ្វា
ហើយទ្រង់លើកបុត្រីព្រះអង្គព្រះនាម សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រី
អោយជាទេពីទៀត។ ក្រោយមកព្រះកែវហ្វាមានបុត្រនាមអង្គជី
(សម្ដេចព្រះសត្ថា)។
នៅគ.ស.១៦៩៩ ឧកញ៉ានវិទ្ទអិម ជាកូន
ឧកញ៉ាមហាសេនាមិញ ចូលចិត្ដទូលញុះញង់មន្រ្ដីអែទៀត
ហើយមិនកោតខ្លាចព្រះចេស្ដាផង។ ព្រះរាជាទ្រង់ជេរបន្ទោសប្រដៅទូន្មានកុំអោយប្រព្រឹត្ដអាក្រក់ទៀត។
មន្រ្ដីរូបនោះនឹកខ្មាសព្រះស្នំរកឧបាយកលក្បត់
ធ្វើពុតជាឈឺថ្វាយត្រាលាងារចេញពីរាជការ
រួចទៅធ្វើជំនួញនៅស្រុកក្រោម ជួបនឹងមន្រ្ដីយួនក៏និយាយញុះញង់ថា
ស្ដេចខ្មែរមិនប្រកបដោយធម៌ ហើយយកសៀមជាមិត្ដគិតវាយយួន។
ម៉្លោះហើយមន្រ្ដីរូបនោះក៏សុំអង្វរអោយយួនជួយបំរុងខ្លួនជាជំនួយកងទ័ពដើម្បីទៅវាយព្រះរាជា។
ស្ដេចយួនព្រះនាម ហៀង តុង អោយលើកទ័ព ៤០០០០
នាក់ និងទូក ៥០០ (អែកសារខ្លះថាតែ ២០០០០នាក់ ទៅ រហូតដល់បឹងទន្លេសាប។
ពេលនោះព្រះជ័យជេដ្ឋា និងពួកបរិវារភៀសទៅនៅពោធិសាត់
ហើយកែនទ័ពប្រយុទ្ធ នឹងយួនវិញ។ ទ័ពខ្មែរត្រូវចែកជា២កង :
១ស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជាការរបស់ព្រះធម្មរាជា ព្រះរាជបុត្រ
១ទៀតនៅក្រោមបញ្ជាការរបស់អង្គអិម ព្រះភាគិនេយ្យ។ ទ័ពទាំង២កង
ជើងគោកនិងជើងទឹក លើកទៅប្រសប់គ្នានៅកំពង់ឆ្នាំង
វាយផ្ទប់ហើយរុញច្រានទ័ពយួនអោយថយពីស្រុកខ្មែរតាមទន្លេមេគង្គ(៤២)
ប៉ុន្ដែវាមិនត្រលប់ទៅស្រុកយួនវិញទេ បែរជាក្រាញនៅក្នុងដីខ្មែរត្រង់
ព្រៃនគរ កំពង់ស្រកាត្រី បារា ដែលលោកឧកញ៉ានវិទ្ទអិម
បានសន្យាថាទុកជាថ្នូរនឹងជំនួយទ័ពយួនសំរាប់លោកវាយនឹងជាតិអែងនោះ
(សូមមើលផែនទី)។
ចាប់ពីពេលនោះមក ស្ដេចហៀន តុង
បានបញ្ជាអោយលោកង្វៀង ហ៊ីវគិញ ចូលមករៀបចំទឹកដីរបស់ខ្មែរដែល
យួនទើបយកជាកម្មសិទ្ធិរបស់គេនោះ។ លោកក៏យកស្រុកដូនណៃ
បង្កើតជាស្រុកភឿក ឡុង យកដីបៀងវ៉ា បង្កើតបន្ទាយ ត្រឹង បៀន បង្កើតបន្ទាយ ភៀន
ត្រឹង រួចស្ដេចយួនបញ្ជាប្រមែប្រមូលរាស្រ្ដពីក្វាងប៊ិញ
អោយចូលទៅរស់នៅលើកទឹកដីថ្មី បង្កើតជាភូមិ ជាស្រុក និងឆ្ការព្រៃធ្វើស្រែ
ធ្វើចំការ។ កាលនោះជនជាតិចិនក៏មានចំនួនកើនឡើងកាន់តែច្រើនហើយ
យួនក៏បង្កើតស្រុកភូមិអោយពួកនោះ រួចចាប់ផ្ដើមធ្វើនយោបាយសមានកម្ម :
ជនជាតិចិនដែលនៅត្រង់ដី ត្រឹង បៀន និង ភៀន ត្រឹង
គេតំរូវអោយចូលសញ្ជាតិយួនទាំងអស់(៣៧-៤០)។
គួរគប្បីបញ្ជាក់ថា
មន្រ្ដីយួនទាំងប៉ុន្មានដែលមកឈរនៅត្រង់តំបន់ខាងលើនោះត្រូវឡើងទៅជាមេទ័ពម្នាក់ដែលកាន់កាប់អំណាចខាងយោធាផង
និងអំណាចខាងរដ្ឋបាលផង ហើយដែលមានបញ្ជាការដ្ឋានតាំងនៅព្រៃនគរ។
ចំណែកទឹកដីខ្មែរនៅត្រង់មេសរ យួនបានដាក់អំណាចត្រួតត្រា
តែនៅក្រៅផ្លូវការនៅឡើយ។ នៅដំណាច់គ.ស.១៦៩៩
ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់បង្វែររាជសម្បត្ដិថ្វាយទៅព្រះកែវហ្វាអង្គអិម
ព្រះរាជបុត្រប្រសារដែលទ្រង់បានឈ្នះយួនហើយចាប់បានទាំង
ឧកញ៉ានវិទ្ទអិមទៀតផង។
IV.
ព្រះកែវហ្វាទី៣
អង្គអិម (១៦៩៩ - ១៧០០)
ព្រះកែវហ្វាអង្គអិម
ឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតុលា គង់នៅរាជវាំងតាក់នៅពោធិសាត់។
ចំណែកអែព្រះជ័យជេដ្ឋា កាលដាក់រាជនោះ
ព្រះអង្គចេញទ្រង់ព្រះផ្នួសនៅក្នុងវត្ដពោធិមានបុណ្យបាន៣ថ្ងៃ
ក៏លាផ្នួស ទើបសម្ដេចព្រះកែវហ្វា លើករាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះអង្គព្រះអង្គទ្រង់ទទួលសោយរាជ្យសម្បត្ដិវិញ។
អែកសារខ្លះនិយាយថា ដោយយល់ថាព្រះបិតាក្មេកមានគុណទើបព្រះកែវហ្វា
ថ្វាយរាជសម្បត្ដិព្រះអង្គវិញ ប៉ុន្ដែអែកសារខ្លះទៀតនិយាយថា
ដោយព្រះអង្គគ្មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រងរដ្ឋ ទើបព្រះបិតាក្មេកយករាជមកវិញ(៩)។
V.
ព្រះជ័យជេដ្ឋាទី៣
(រជ្ជកាលទី៤ : ១៧០០ -១៧០២)
ក្នុងរជ្ជកាលទី៤នេះ
មានការបះបោររបស់មន្រ្ដីម្នាក់ឈ្មោះ គិម ដែលមានយួនគាំទ្រ។
ដំបូងព្រះអង្គត្រូវភៀសទៅពោធិសាត់ជាមួយពួកបរិវារ ក្រោយមកមានជ័យជំនះ
ហើយចាប់បានមេបះបោរនោះទៀត(៩)។
អែកសារយួនមួយនិយាយថា នៅគ.ស. ១៧០០
មេទ័ពជាតិចិនឈ្មោះ ត្រឹង ធឿងស្វៀង ដែលបានបំរើស្ដេចយួន
បានច្បាំងឈ្នះខ្មែរច្រើនលើក (ជួយគាំទ្រមន្រ្ដីឈ្មោះគិមនោះរឺ?) បានលើទ័ពមកដល់បន្ទាយប៊ិចដ័រ(?)
និងភ្នំពេញ។ អង្គស៊ូដកថយ បន្ទាយត្រូវវាយបែក
ពួកសេនាទាហានសុំចុះចាញ់ មេទ័ពង្វៀងហ៊ីវគិញ
ចូលបន្ទាយលួងលោមប្រជារាស្រ្ដ។ ក្រោយមកអង្គស៊ូ ក៏មកសុំចំណុះទៀត។
យួនក៏ដកថយទៅវិញអស់(៣៧)។ ចំពោះព្រឹត្ដិការណ៍បែបនេះ
តើការពិតស្ថិតនៅត្រង់ណា? អែកសារខ្មែរមិនឃើញនិយាយសោះ។
VI.
ព្រះបាទស្រីធម្មរាជាទី៣
(១៧០២ -១៧០៣)
នៅគ.ស.១៧០២ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៣
ដោយឃើញព្រះរាជបុត្រនាម ធម្មរាជាដែលមានព្រះជន្មតែ ១២វស្សា
មានរិកពាសមរម្យក៏បង្វែររាជ្យថ្វាយ ប៉ុន្ដែមិនបានធ្វើពិធីរាជាភិសេកទេ
ព្រោះមានវ័យក្មេងពេក។ ក្រោយមកមានជនសំរែម្នាក់ឈ្មោះ កៈហ្រៀង
នៅស្រុកកុលា(ភូមា?) បានបះប្រឆាំងព្រះរាជា។
ដោយមានការថ្វាយយោបល់ពីមន្រ្ដីព្រះអង្គទ្រង់បញ្ជអោយលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបជនសំរែនាះបាននៅជាយខេត្ដពោធិសាត់
ហើយយកទៅបញ្ចូលជាពលរក្សាប្រាសាទនគរវត្ដ។ នៅគ.ស. ១៧០៣
ព្រះរាជាយាងពីពោធិសាត់មកគង់នៅរាជធានីឧដុង្គវិញ។ លុះគ្រងរាជបាន
១ឆ្នាំ ព្រះអង្គ ទ្រង់លើករាជថ្វាយទៅព្រះបិតាវិញ។
VII.
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៣
រជ្ជកាលទី៥ ១៧០៣ - ១៧០៦
នៅគ.ស.១៧០៤
រាជវង្សានុវង្សលាវមួយអន្លើដាយបរិវារ ៥០០០នាក់
បានភៀសមកសុំជ្រកកោននឹងព្រះរាជាខ្មែរ។ ព្រះអង្គទ្រង់សព្វព្រះទ័យទទួលអោយទៅរស់នៅក្នុងខេត្ដបាទីនៅជិតភូមិលាវ
ដែលជាឈ្លើយខ្មែរតាំងពីសម័យលង្វែកមកម៉្លេះ។
អែហេតុដែលនាំអោយមានការភៀសខ្លួននោះ
មកពីកាលណោះនៅរាជាណាចក្រវៀងចន្ទន៍
មានកើតចំបាំងគ្នាអែងក្នុងស្រុកតាំងពី គ.ស ១៧០០ម៉្លេះ។ ទេសាភិបាលក្រុង
នាក់ហូន Nahône ឈ្មោះ ណានថារាត Nan
Tharat បានបះដណ្ដើមរាជសម្បត្ដិសោយ
បណ្ដាលអោយមានការវឹកវរក្នុងផ្ទៃប្រទេស។ លុះព្រះរាជបុត្រមានព្រះជន្ម
១៦វស្សាហើយ ព្រះរាជាដាក់រាជថ្វាយម្ដងទៀត។
VIII.
ព្រះបាទធម្មរាជាទី៣
រជ្ជកាលទី២ ១៧០៦ - ១៧០៩
ព្រះអង្គធ្វើពិធីអភិសេកឡើងសោយរាជ
ដោយមានព្រះនាមសំរាប់រាជថា ព្រះស្រីធម្មរាជាធិរាជរាមាធិបតីបរមបពិត។
អែព្រះបិតាដែលដាក់រាជនោះទ្រង់មានឋានៈជាក្សត្រិយ៍ ឧភយោរាជ។ នៅគ.ស.
១៧០៦ ព្រះម៉ែនាងស្រីបុប្ផាប្រសូតបុត្រនាមអង្គអិម។ នៅគ.ស. ១៧០៧
ព្រះអង្គទង មានបុត្រនាមអង្គសូរ ក្រោយមកមាននាមថា ឧទ័យរាជា។
ចំណែកអែព្រះម្នាងជាតិក្សត្រី មានបុត្រនាមអង្គចន្ទ (អែកសារខ្លះហៅថា
ចៅពញាចន្ទ) ក្រោយមកមាននាមហៅថា បទុមរាជា និងព្រះកែវហ្វា។
នៅគ.ស. ១៧០៧ ដដែល ដោយឃើញថាផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរ នៅតែមានភាពច្របូកច្របល់ដដែល ចិនឈ្មោះម៉ាគីវ បានលើកដង្វាយសំដែងភក្ដីភាពចំពោះស្ដេចង្វៀង ហើយទូលសុំធ្វើចៅហ្វាយខេត្ដពាម។ ស្ដេចហៀន តុង ទ្រង់យល់ព្រមតាមសំណើនោះ។ ដូច្នេះចាប់ពីគ.ស. ១៧០៧ ភូមិភាគ ពាម ក៏បានក្លាយទៅជាសាមន្ដរដ្ឋយួន។ ពេលនោះមានជនជាតិយួនបានចូលមករស់នៅរាយបាយលើទឹកដីខ្មែរ។ ស្ដេចហៀង តុង ទ្រង់ចាត់អោយសេនាទៅ ប្រមែប្រមូលពួកនោះ ចែកដីធ្លីអោយដើម្បីបង្កើតភូមិ : លើកលែងមិនអោយបំពេញកិច្ចការខាងកំណែនផ្សេងៗ ខាងយោធាហើយមិនបាច់បង់ពន្ធក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំ។
នៅគ.ស. ១៧០៧ ដដែល ដោយឃើញថាផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរ នៅតែមានភាពច្របូកច្របល់ដដែល ចិនឈ្មោះម៉ាគីវ បានលើកដង្វាយសំដែងភក្ដីភាពចំពោះស្ដេចង្វៀង ហើយទូលសុំធ្វើចៅហ្វាយខេត្ដពាម។ ស្ដេចហៀន តុង ទ្រង់យល់ព្រមតាមសំណើនោះ។ ដូច្នេះចាប់ពីគ.ស. ១៧០៧ ភូមិភាគ ពាម ក៏បានក្លាយទៅជាសាមន្ដរដ្ឋយួន។ ពេលនោះមានជនជាតិយួនបានចូលមករស់នៅរាយបាយលើទឹកដីខ្មែរ។ ស្ដេចហៀង តុង ទ្រង់ចាត់អោយសេនាទៅ ប្រមែប្រមូលពួកនោះ ចែកដីធ្លីអោយដើម្បីបង្កើតភូមិ : លើកលែងមិនអោយបំពេញកិច្ចការខាងកំណែនផ្សេងៗ ខាងយោធាហើយមិនបាច់បង់ពន្ធក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំ។
នៅគ.ស.១៧០៩ ព្រះម៉ែនាងស្រីបុប្ផា
ប្រសូត្របុត្រនាម អង្គស្ងួន។ នាឆ្នាំនោះព្រះធម្មរាជា
ដោយមានព្រះបំណងធ្វើការត្រួតពិនិត្យពួកលាវ
ដែលភៀសខ្លួនមកនៅក្នុងខេត្ដបាទីនោះ ទ្រង់បញ្ជាអោយប្រមូលពួកនោះ
ទៅរស់នៅមូលគ្នាអែកោះរាមវិញ តែពួកនោះមិនយល់ព្រម
បែរជាបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះរាជបញ្ជា។
ព្រះរាជាទ្រង់បង្គាប់អោយលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបបំបែកពួកនោះជា៣ក្រុម៖
- ១ក្រុមរត់ទៅព្រៃលើ
- ១ក្រុមរត់ទៅនៅស្រុកក្រោម
- ១ក្រុមរត់ទៅចូលព្រះកែវហ្វាអង្គអិម
ដែលត្រូវដាក់រាជនៅគ.ស. ១៧០០នោះ។
ស្ដេចអង្គនេះទំនងជាមានគំនុំ
នឹងព្រះបិតុលា (ជ័យជេដ្ឋាទី៣)
ក្នុងការដែលព្រះអង្គទ្រង់បានយករាជសម្បត្ដិទៅវិញនោះ
បានចូលដៃជាមួយស្ដេចមួយអង្គទៀតនាមសុគន្ធបទ ហើយបំបះបំបោរពួកលាវដែលត្រូវបានយួនផ្ដល់ជំនួយទ័ព
២០០០០នាក់។
ម្យ៉ាងទៀតព្រះអង្គអិមទ្រង់ចាត់អោយទៅបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្រ្ដព្រៃលើ
មានកួយសំរែ បានពល ១០០០០នាក់ទៀត លើកទៅវាយបានខេត្ដខាងកើត
រួចឆ្លងទន្លេយកទ័ពទៅលោមព័ទ្ធវាំងឧដុង្គ (គ.ស. ១៧១០)។ ក្រោយពីពេលតស៊ូរយៈពេល៣ខែ
ព្រះធម្មរាជា បានភៀសព្រះអង្គទៅប្រទេសសៀមក្នុងពេលរាត្រី
ជាមួយនឹងព្រះអង្គទង (បុត្រព្រះឧទ័យ រាជាអង្គយ៉ង)
និងព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គ គឺអង្គអិម។
ដូច្នេះនេះជាលើកទី២ហើយដែលមានស្ដេចខ្មែរបានរត់ទៅពឹងពាក់អោយសៀមជួយយកអាសារ។
ស្ដេចទី១ គឺចៅពញាចន្ទ រឺចន្ទរាជា។
IX.
ព្រះកែវហ្វាទី៣
អង្គអិម រជ្ជកាលទី២ ១៧១០ - ១៧២២
លុះព្រះធម្មរាជា ភៀសចេញទៅបាត់ហើយ
មន្រ្ដីទាំងឡាយក៏អញ្ជើញអង្គអិម ឡើងគ្រងរាជ្យស្នងព្រះអនុជ។ ប៉ុន្ដែ
៤ឆ្នាំក្រោយមកទៀតទើបព្រះអង្គធ្វើពិធីអភិសេកដោយមានព្រះនាមសំរាប់រាជថា
ព្រះអង្គអិមសម្ដេចព្រះកែវហ្វា។
នៅគ.ស.១៧១៤ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា
ទ្រង់ចាត់អោយមន្រ្ដី២នាក់ គឺចៅពញាពលទេព និងពញាសភាវតី
ជាមួយនឹងកងទ័ព ១៥០០០នាក់នាំស្ដេចទាំង៣អង្គមកចងស្ពានមេត្រី។ ពេលយាងមកដល់ក្រុងបាត់ដំបង
សម្ដេចព្រះកែវហ្វា ព្រះអង្គមិនព្រមទទួលជាផ្លូវមេត្រី
ក៏ត្រលប់ទៅក្រុងអយុធ្យាវិញ។ បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះកែវហ្វាអង្គអិម
ទ្រង់បានប្រគល់រាជសម្បត្ដិអោយ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី
ហើយទ្រង់ផ្នួសបាន៣ថ្ងៃ រួចព្រះអង្គលាផ្នួសវិញ។
នៅគ.ស.១៧១៥
ដោយមានការគាំទ្រពីព្រះចៅសៀមផង ព្រះអង្គទង
ត្រូវចាត់អោយលើកទ័ពចូលមកដល់ខេត្ដពោធិសាត់
ដែលមានប្រជារាស្រ្ដភាគច្រើន នៅស្រលាញ់រាប់អានព្រះធម្មរាជានៅឡើយ។
លុះទ្រង់ទទួលពត៌មានថារាស្រ្ដនៅពោធិសាត់បះប្រឆាំងព្រះអង្គហើយ
ព្រះកែវហ្វាអង្គអិម ទ្រង់បញ្ជាអោយទ័ពយួនលើកទៅវាយ។
ព្រះអង្គទងត្រូវរបួសថយទៅនៅរិស្សីសាញ
រង់ចាំជំនួយទ័ពមកពីប្រទេសសៀម។
ពីគ.ស.១៧១៩ ដល់ ១៧២២
ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាអោយលើកទ័ពជើងទឹក៥០០០នាក់មកវាយខេត្ដពាម និង
ទ័ពជើងគោក ១០០០០នាក់ នាំព្រះធម្មរាជា
និងព្រះរាជបុត្រត្រលប់ចូលប្រទេសខ្មែរម្ដងទៀត។
ទ័ពជើងទឹករបស់សៀមត្រូវមេទ័ពជាតិចិនម្នាក់ឈ្មោះ ម៉ាក
គីវវាយអោយថយទៅវិញ ប៉ុន្ដែទ័ពជើងគោកបានជំរុលទៅដល់ក្រុងឧដុង្គ។
ដោយឃើញស្ថានភាពដុនដាបពេកហើយ
ហើយក្រោយពីពិគ្រោះជាមួយពួកមន្រ្ដី
សម្ដេចហ្វាទ្រង់ចាត់មន្រ្ដីជាន់ខ្ពស់ម្នាក់ទៅធ្វើការចរចាជាមួយមេទ័ពសៀម
សុំចងស្ពានមេត្រី ហើយព្រមនាំរាជសារដំបារមាសឡើងសៀមតាមទំនៀម(?)។ ដោយឃើញថា ព្រះកែវហ្វា
ព្រមផ្ដល់អត្ថប្រយោជន៍ច្រើនដល់ជាតិគេ សៀមយល់ព្រម
ហើយនាំស្ដេចខ្មែរអភ័ព្វទាំង៣ត្រលប់ចូលស្រុកសៀមវិញអស់។
X.
ព្រះបាទសត្ថាទី២
អង្គជី (រជ្ជកាលទី១ : ១៧២២ - ១៧២៩)
នៅគ.ស. ១៧២២ ព្រះកែវហ្វាអង្គអិម
ទ្រង់បង្វែររាជសម្បត្ដិអោយរាជបុត្រនាមអង្គជី។ព្រះអង្គមាននាមសំរាប់រាជថា
សម្ដេចព្រះសត្ថា សោយរាជ្យនៅក្រុងឧដុង្គ លើកសម្ដេចព្រះស្រីសុជាតា
បុត្រីជ័យជេដ្ឋាជាអគ្គមហេសី។ ពេលនោះប្រជាជននៅនាងផ្អែក
បះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គ
ព្រះអង្គទ្រង់អោយលើកទ័ពទៅបង្រ្កាបរាបទាបវិញ នៅគ.ស.១៧២៩ ព្រះសត្ថាទ្រង់លើករាជសម្បត្ដិថ្វាយទៅព្រះបិតាវិញ។
ព្រះអង្គក៏ព្រមទទួលឡើងសោយរាជ្យជាលើកទី៣។
XI.
ព្រះកែវហ្វាទី៣
អង្គអិម រជ្ជកាលទី៣ : ១៧២៩
ព្រះអង្គសោយរាជ្យបានតែ ៧ខែ
ហើយមានព្រះនាមសំរាប់រាជថា ព្រះបាទសម្ដេច
ស្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាធិរាជរាមាឥសូរកំពូលលោកីយត្រីត្រៃភាវនាថ។
នៅដំណាច់គ.ស. ១៧២៩
ព្រះអង្គទ្រង់បង្វែររាជអោយរាជបុត្រសារជាថ្មីម្ដងទៀត។
XII.
ព្រះបាទសត្ថាទី២
អង្គជី រជ្ជកាលទី២ ១៧២៩ - ១៧៣៧
ព្រះអង្គមាននាមសំរាប់រាជថា
ព្រះបាទសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជអោង្ការព្រះបរមរាជាធិរាជរាមាធិបតី។
ព្រះបិតាទ្រង់ស្ថិតជាឧបយោរាជ។ នៅគ.ស.១៧៣០
មានលាវម្នាក់នៅប្រសូតបាភ្នំ តាំងខ្លួនជាអ្នកមានបុណ្យធម្មិកជន។ មានខ្មែរជាច្រើនជឿតាម
លាវនោះក៏លើកទៅវាយយួនរហូតដល់ព្រៃនគរ។ ស្ដេចទុក តុង
បញ្ជាអោយមេទ័ពឈ្មោះ ទ្រឿង ភឿកវិញ លើកទ័ពទៅបង្រ្កាប(៣៧)។
ពួកនោះបាក់ទ័ពថយចូលស្រុកខ្មែរវិញ តែបានសំលាប់
រង្គាលជនជាតិយួនទាំងឡាយដែលខ្លួនបានជួបប្រទះ។ លុះទ្រង់ជ្រាបពីឧប្បត្ដិហេតុខាងលើនោះ
ព្រះសត្ថាទ្រង់បញ្ជាអោយលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបអោយរាបវិញអស់។
ប៉ុន្ដែនៅឆ្នាំក្រោយ (គ.ស.១៧៣១) យួនបានលើកទ័ពមក
សងសឹកខ្មែររហូតដល់ក្រុងភ្នំពេញ។ ព្រះសត្ថាទ្រង់ថយទ័ពទៅនៅពាមក្រែង
(ស្រីសឈរ) សិន។ លុះកែនទ័ពបានគ្រប់ល្មមហើយ
ព្រះអង្គទ្រង់លើកមកវាយយួនថយទៅវិញអស់។
ក្រោយមកស្ដេចយួន
បានបញ្ជាអោយលើកទ័ពមកច្រើនជាងមុនទៀត។ ព្រះសត្ថាទ្រង់ថយទៅគង់នៅ
ពាមក្របៅ (អាសន្ទុក) កែនទ័ពរួចលើកទៅប្រយុទ្ធនឹងយួន។
ខ្មែរមានជ័យជំនះទៀត។ ក្រោយពីនោះ ព្រះសត្ថា
និងរាជវង្សានុវង្សយាងទៅគង់នៅលង្វែកវិញ។ ចំពោះព្រឹត្ដិការណ៍ខាងលើ
អែកសារយួន(៣៧) បាននិយាយថា
ព្រះសត្ថាដោយខ្លាចមានទោសកំហុសធ្លាក់ទៅលើព្រះអង្គ ក៏បានថយទៅសឺនបួ
ហើយទ្រង់ផ្ញើសារលិខិតទៅមេទ័ពយួនថា សុំអោយពន្យាពេលដើម្បីព្រះអង្គបង្រ្កាបជនបះបោរ។
ប៉ុន្ដែពួកបះបោរនៅតែបន្ដសកម្មភាពសំលាប់យួនដដែល។
មេទ័ពយួនឈ្មោះទ្រឿង ភឿក វិញ បានបន្ទោសព្រះសត្ថាថា
ចូលដៃនឹងពួកបះបោរ។ ព្រះអង្គភិតភ័យខ្លាំងទ្រង់ថយទៅសឺនបួរ(?) ទ្រង់បញ្ជាអោយយកវត្ថុមានតំលៃទៅសូកប៉ាន់
ដើម្បីទុកពេលអោយព្រះអង្គបង្ក្រាបពួកបះបោរ។ ទ័ពយួនវាយលុកចូលដល់ Lôvet (អង្គរវត្ដ)
ព្រះសត្ថាទ្រង់ប្រើឧបាយសំលាប់បានពួកលាវបះបោរ
រួចចេញសារភាពទទួលទោសនៅចំពោះទ័ពយួន។ ទ័ពយួនក៏ដកថយវិញអស់ទៅ។
ប្រភពយួនដដែលបានបញ្ជាក់ថា
ក្រោយពីបានជ័យជំនះក្នុងការបង្ក្រាបពួកបះបោរនោះហើយ ស្ដេចយួននាម ទុក
តុង តំរូវអោយព្រះសត្ថាលើកអោយយួន ២ខេត្ដ គឺខេត្ដមេសរ និងលង់ហោរ (គ.ស.
១៧៣២) ដោយយកលេសថា ដើម្បីការពារជនជាតិយួនដែលបានទៅរស់នៅជាច្រើនត្រង់តំបន់នោះហើយ(៤២)។
ដូច្នេះជនជាតិយួនបានចូលដល់ទន្លេមេគង្គ
ហើយក្នុងដំណើរសំរុកមកទិសខាងត្បូងរបស់ខ្លួន។ នៅក្នុងខេត្ដលង់ ហោរ
យួនបានបង្កើតបន្ទាយ ឡុង ហោ ចំណែកមេសរនៅរក្សាលក្ខន្ដិកៈចាស់ដដែល។
ចំណែកឯព្រះធម្មរាជា កាលដែលយាងទៅគង់នៅឯក្រុងអយុធ្យាឯណោះ
មានម្នាងសៀមឈ្មោះ ម៉មរ៉ត ហើយមានបុត្រា២អង្គ និងបុត្រី ១អង្គ គឺ អង្គ
ហ៊ីង, អង្គដួង, អង្គសោភាក្សត្រី។
នៅគ.ស. ១៧៣៥
ព្រះអង្គទ្រង់ប្រទានដល់រាជបុត្រអង្គអិម នូវនាមធម្មរាជា
ដូចព្រះអង្គដែរ។ បន្ទាប់មកព្រះធម្មរាជា
បុត្រទ្រង់បានសូមអនុញ្ញាតពីព្រះចៅសៀមអោយព្រះអង្គបានវិលត្រលប់ចូលមាតុភូមិវិញ
ដើម្បីគិតការដែនដី។ លុះព្រះចៅសៀមទ្រង់បានយល់ព្រមតាមសំនើហើយ
ព្រះអង្គក៏យាងទៅគង់ត្រង់តំបន់នគររាជសីមា បញ្ជូនទូតទៅចរចាសុំចងស្ពានមេត្រីជាមួយព្រះសត្ថា
តែពុំបានផលអ្វីសោះ ព្រះអង្គក៏គង់នៅនគររាជសីមានោះសិនទៅ។
គួរគប្បីជ្រាបថា នៅគ.ស. ១៧៣៥ ដដែលនោះ
ចិនឈ្មោះម៉ាក គីវ ដែលឈរត្រួតតំបន់មាត់សមុទ្រខ្មែរបានទទួលមរណភាព។
ស្ដេចយួននាម ទុក តុង ទ្រង់លើកអោយកូនលោកឈ្មោះ ម៉ាក ធៀងទី
ដែលមានម្ដាយជាតិយួន ឡើងកាន់តំណែងជាជំនួសឳពុក។ កាលណោះតំបន់ពាម
បានក្លាយទៅជាតំបន់ពាណិជ្ជកម្មមួយយ៉ាងសំខាន់។
ដោយហេតុនោះស្ដេចយួនទ្រង់ប្រទានអោយសំពៅធំ
៣គ្រឿងសំរាប់ទាក់ទងជាមួយនឹងបរទេស។ មន្រ្ដីរូបនោះ ក៏បានកែនទ័ពសង់បន្ទាយ
សង់ផ្សារ សង់ក្រុង។ កប៉ាល់បរទេសចេញចូលធ្វើជំនួញកាន់តែច្រើនឡើងៗ។
ចំណែកលោកក៏បានបញ្ជូនទំនិញចេញទៅលក់ដល់ប្រទេសជប៉ុនឯណោះ(៣៧)។
នៅគ.ស.១៧៣៦
ព្រះសត្ថាទ្រង់មានព្រះទ័យសង្ស័យលើករូបអគ្គមហេសីផ្ទាល់របស់ព្រះអង្គគឺ
សម្ដេចព្រះស្រីសុជាតា និងក្សត្របីអង្គ៖ អង្គសូរ បុត្រព្រះអង្គទង
ដែលភៀសទៅសៀម អង្គស្ងួន និងអង្គចន្ទ បុត្រព្រះធម្មរាជាទី ៣
ដែលភៀសទៅសៀមដែរ ថាមានគំនិតក្បត់ចំពោះព្រះអង្គ
ទើបព្រះអង្គយាងទៅស្ថិតនៅក្រុងភ្នំពេញហើយ បញ្ជាអោយមនុស្សមកព័ទ្ធដើម្បីធ្វើគតស្ដេចទាំង
៤អង្គនោះ។ ប៉ុន្ដែក្សត្រាទាំង៣អង្គ បានប្រមូលរាស្រ្ដនៅក្រុងលង្វែក
ហើយលើកមកប្រយុទ្ធនឹងព្រះសត្ថា ហើយមានជ័យជំនះ។
ព្រះសត្ថាទ្រង់ភៀសព្រះអង្គទៅប្រទេសយួន ជាមួយ នឹងព្រះអនុជពៅនាមអង្គអិម
(អែកសារខ្លះថា អង្គអ៊ីង) នៅគ.ស.១៧៣៧។
បន្ទាប់ពីនោះ
ក្សត្រតាំងបីទ្រង់បានចាត់វិធានការផ្សេងៗ
ដើម្បីទប់ទល់នឹងការវិលត្រលប់មកវិញរបស់ព្រះសត្ថា ដែលគេជឿជាក់ថា
មុខជាមានទ័ពយួនជួយជាមិនខាន។ ម៉្លោះហើយព្រះអង្គស្ងួនយាងទៅគង់នៅបាភ្នំ
ត្រើយខាងកើត អែព្រះអង្គចន្ទយាងទៅគង់នៅត្រើយខាងលិច
រង់ចាំផ្លូវទ័ពយួនដែលនឹងលើកមកតាមផ្លូវទឹក។
នៅពេលជាមួយគ្នានោះព្រះធម្មរាជា
បុត្រអង្គអិមទ្រង់កែនអ្នកស្រុកភ្នំនៅតំបន់នគររាជ
ហើយលើកមកយកខេត្ដនគរវត្ដ បានយ៉ាងងាយ។ ចំណែកអែព្រះចៅសៀម
លុះទ្រង់ជ្រាបពីស្ថានការណ៍នៅស្រុកខ្មែរហើយ
ទ្រង់បានអនុញ្ញាតអោយព្រះធម្មរាជា(បិតា) ត្រលប់មកវិញ
មកឡើងគោកនៅត្រង់កំពត ជាមួយទ័ព៣០០០នាក់ និងអនុញ្ញាតអោយព្រះអង្គទង
លើកទ័ព ២០០០នាក់ ឆ្ពោះទៅនគររាជ ជាទីកន្លែងដែលព្រះអង្គកែនទ័ពបាន៨០០
នាក់ជាបន្ថែម ហើយលើកទៅជួយព្រះធម្មរាជា(បុត្រ) នៅនគរវត្ដ
លុះបានជួបជុំគ្នាហើយ ក្សត្រទាំងពីរទ្រង់បានលើកចេញជាពីរផ្លូវ
មួយអង្គយាងតាមបឹងទន្លេសាប មួយអង្គយាងតាមផ្លូវគោក ហើយទៅជួបគ្នានៅសំរោងសែនក្នុងខេត្ដកំពង់លែង។
លុះជ្រាបពត៌មាននោះហើយ ព្រះស្រីសុជាតា
(អគ្គមហេសី ព្រះសត្ថា) ដែលជាអ្នកផ្ដួចផ្ដើមគំនិតរំលំព្រះស្វាមីនោះ
ទ្រង់បានទាក់ទងជាមួយស្ដេចខ្មែរដែលទើបតែយាងមកពីស្រុកសៀម។
ក្រោយពីបានធ្វើការចរចាគ្នាហើយ
ក្សត្រទាំងនោះទ្រង់បានព្រមព្រៀងគ្នាថាត្រូវតែលើករាជសម្បត្ដិថ្វាយទៅព្រះស្រីធម្មរាជាទី៣វិញ។
XIII.
ព្រះបាទធម្មរាជាទី៣
រជ្ជកាលទី៣ : ១៧៣៨ - ១៧៤៧
ព្រះអង្គទទួលនាមសំរាប់រាជថា
ព្រះជ័យជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតី។ រាជធានីតាំងនៅឧដុង្គ។ ព្រះអង្គទ្រង់យកអ្នកម្នាងជាតិក្សត្រី
ជាព្រះអគ្គមហេសីព្រះនាមថា សម្ដេចព្រះជាតិក្សត្រី។
អែកសារយួនមួយបាននិយាយថា លុះបានឡើងសោយរាជ្យហើយ ព្រះធម្មរាជាទី៣
ទ្រង់បានបញ្ជារាជទូតអោយនាំគ្រឿងបណ្ណាការទៅថ្វាយស្ដេចទុកតុង
ស្ដេចអង្គនេះទ្រង់បានយល់ព្រម។ ចំណែកអែព្រះសត្ថាទី២
ដែលភៀសទៅស្រុកយួននោះ បានស្ដេចយួនទុកអោយជ្រោកកោននៅយ៉ាឌិញ
រង់ចាំឱកាសល្អ ហើយបានគង់នៅទីនោះអស់ជាង ១០ឆ្នាំ(៣៧)។
ពេលដែលម៉ាក គីវ ទទួលមរណភាពហើយ
ព្រះធម្មរាជាទី៣ ទ្រង់គិតថា នឹងមានលទ្ធភាពដណ្ដើមយកដីពាមមកវិ ញ
ក៏លើកទ័ពទៅវាយនៅគ.ស. ១៧៣៩ ប៉ុន្ដែត្រូវ ម៉ាក ធៀងទី
ជាកូនរុញច្រានមកវិញ(៣៧) ចំណែកព្រះអង្គទង ឡើងជាមហាឧបរាជ
ហើយក្រោយទ្រង់ទទួលព្រះនាមថា សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី។ ព្រះអង្គសូរ
ឧទ័យរាជាបានឡើងជាមហាឧបរាជ។ ព្រះធម្មរាជាទី៣
ទ្រង់ផ្សំផ្គុំព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គអិម(ធម្មរាជា)
ជាមួយបុត្រីព្រះអង្គ គឺអ្នកអង្គបែន នាមសម្ដេចព្រះអែកក្សត្រី។
ព្រះអង្គថ្វាយព្រះនាមព្រះអង្គអិមថា សម្ដេចព្រះកែវហ្វា
ហើយទ្រង់ផ្សំផ្គុំជាមួយអ្នកអង្គបុស (បុត្រីព្រះមហាឧភយោរាជ)
ដែលទ្រង់មានព្រះនាមថា សម្ដេចព្រះអនុជាតិក្សត្រី។ នៅគ.ស. ១៧៣៩
ក្សត្រីអង្គនេះមានបុត្រព្រះនាមព្រះអង្គទង។
ព្រះឧបរាជយកព្រះអនុជព្រះសត្ថាទី២ នាមអង្គពៅ ជាមហេសី
ហើយមានបុត្រនាមអង្គតន់។ ព្រះឧបរាជមានម្នាងម្នាក់ទៀត គឺអ្នកម្នាងរស់
មានបុត្រនាម អង្គប៉ាង និងបុត្រីនាមអង្គមី។
នៅគ.ស.១៧៤០ ព្រះរាជបុត្រនាម
អង្គស្ងួនសម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋ មានបុត្រ២ ព្រះអង្គនាម អង្គនន់ និង
អង្គជី ពីរឆ្នាំក្រោយមក ព្រះអង្គនន់ទ្រង់មាននាមថា ព្រះរាមាធិបតី។
នៅគ.ស. ១៧៤៣ សម្ដេចព្រះកែវហ្វាអង្គចន្ទ ទ្រង់អាពាធហើយសុគត។
នាឆ្នាំដដែល ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានអោយព្រះរាជបុត្រ អង្គហ៊ីង នូវនាមថា
ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ហើយទ្រង់ផ្សំផ្គុំនឹងព្រះអនុជាតិក្សត្រី
(អតីតអគ្គមហេសីព្រះកែវហ្វា)។ អែព្រះអង្គដួងទ្រង់ទទួលព្រះនាមថា
ព្រះកែវហ្វា។ ម្នាងរបស់ព្រះអង្គនាមអ្នកម្នាងទា (បុត្រីឧកញ៉ាមាន់)
មានបុត្រីនាមអង្គលី។ នៅគ.ស.១៧៤៥ អ្នកម្នាងទា មហេសីព្រះកែវហ្វាអង្គដួង
បានប្រសូតបុត្រនាមអង្គធម្ម។ ព្រះធម្មរាជាទី៣ទ្រង់បានអាពាធហើយសោយទីវង្គតនៅគ.ស.
១៧៤៧។
XIV.
ព្រះបាទធម្មរាជាទី៤
អង្គអិម(១៧៤៧)
ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា
តែបានតែ១ឆ្នាំ ក៏ព្រះអនុជនាមអង្គហ៊ីង
(ប្រសូត្រនៅស្រុកសៀម)អោយបក្សពួកធ្វើគត។ ពួកនាម៉ឺន
និងព្រាហ្មណ៍បុរោហិតមិនពេញចិត្ដនឹងអំពើឧក្រិដ្ឋនេះ
បានលើកព្រះអង្គទងមហាឧភយោរាជអោយឡើងសោយរាជ្យ។
XV.
ព្រះរាមាធិបតីទី៣
អង្គទង រជ្ជកាលទី១ : ១៧៤៧ - ១៧៤៨
នៅគ.ស. ១៧៤៧ នេះទៀត លោកឧកញ៉ានរេន្ទតុក
ចៅហ្វាយខេត្ដស្រុកបាសាក់ ដែលត្រូវយួនវាចេះតែរំលោភអំណាច នៅលើកទឹកដីរបស់លោក
ក៏បានលើកទ័ពទៅប្រយុទ្ធនឹងពួកនោះ។ ជ័យជំនះបានមកខ្មែរ
ពួកយួនក៏រត់ទៅជ្រកនៅកោះកាហុង នៅក្នុងទន្លេមេគង្គ។ នៅគ.ស. ១៧៤៨
ដោយយកលេសថា ដើម្បីបង្ក្រាបខ្មែរបះបោរដែលមានឧកញ៉ានរេន្ទតុក យួនហៅថា Sô liên-tôc) ជាអ្នកដឹកនាំនោះ
ព្រះចៅក្រុងវេទ្រង់បញ្ជាអោយមេទ័ពឈ្មោះ ង្វៀងហ៊ីវ យន
លើកទ័ពយួនដោយមានព្រះសត្ថាទី២ ចូលរួមផង មកច្បាំងឈ្នះឧកញ៉ានរេន្ទតុក
ដុតបំផ្លាញសំពៅរបស់លោកនៅមេសរ ហើយលើកទ័ពឆ្ពោះទៅដល់ក្រុងភ្នំពេញ។
ហ្លួងបញ្ឆោតអោយចៅហ្វាអែក (យួនហៅ Châu Thuy Yêt) លើកទ័ពចេញទៅតទល់នឹងយួននៅត្រង់ច្រាំងចំរេះ។
ទ័ពខ្មែរទន់ដៃជាងត្រូវដកថយ យួនដេញតាមដល់ឧដុង្គ។ ហ្លួងព្រះឧបរាជ
និងព្រះអង្គស្ងួន (ស្រីជ័យជេដ្ឋា) ភៀសព្រះអង្គទៅប្រទេសសៀម។
XVI.
ព្រះសត្ថាទី២
អង្គជី រជ្ជកាលទី៣ : ១៧៤៩
អែកសារយួនថា
ស្ដេចយួនលើកអោយព្រះសត្ថាទី២ ឡើងសោយរាជ្យនៅឧដុង្គ។
ការគឺពួកមេទ័ពយួនជាអ្នកកាន់អំណាច : អំណាចហូតយកពន្ធដា អំណាចតែងតាំង
និងផ្លាស់ប្ដូរចៅហ្វាស្រុកខ្មែរ និងយកច្បាប់រដ្ឋបាលនៅក្រុងវេ
មកអនុវត្ដនៅស្រុកខ្មែរ។ កាលណោះមន្រ្ដីខ្មែរម្នាក់ ឧកញ៉ាក្រលាហោមអោក
មានការឈឺចាប់យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះការត្រួតត្រាបរទេស
បានកែនទ័ពនៅពោធិសាត់
ហើយលើកទៅប្រយុទ្ធនឹងយួននៅត្រង់វាលស្រាបអង្កាម។
ទ័ពយួនទទួលបរាជ័យដកថយទៅវិញ នាំទាំងព្រះសត្ថាទី២ និងក្សត្រាខ្លះទៀតត្រលប់ទៅស្រុកយួនវិញ។
ព្រះសត្ថាទ្រង់អាពាធ ហើយសុគតនៅកណ្ដាលផ្លូវ។
ចំណែកលោកឧកញ៉ាក្រលាហោមឌិញ
និងលោកចៅហ្វាយខេត្ដពោធិសាត់ បានរៀបចំប្រទេសអោយមានសន្ដិភាពឡើងវិញ។
រួចលោកចាត់អោយសេនាបតីទៅស្រុកសៀមសូមយាងហ្លួងត្រលប់មកវិញ។
រួចលោកចាត់អោយតែងព្រះអង្គស្ងួនមកមុន អែហ្លួង និងឧបរាជឧទ័យរាជា
ត្រូវឃាត់ទុកសិន។
XVII.
ព្រះបាទស្រីជ័យជេដ្ឋ
អង្គស្ងួន ១៧៤៩ - ១៧៥៤
ព្រះអង្គស្ងួន បានឡើងសោយរាជ្យនៅឧដុង្គ
ដោយមានព្រះនាមសំរាប់រាជថា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជាអោង្ការ ព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋធិរាជបរមបពិត្រ។
ដើម្បីតបស្នងសងគុណចំពោះលោកឧកញ៉ាសួគ៌ា ចៅហ្វាយស្រុកពោធិសាត់
ដែលបានលើកទ័ពទៅកំចាត់ខ្មាំងសត្រូវនោះ
ព្រះរាជាទ្រង់សព្វព្រះទ័យលើកលោកឡើងជាចៅហ្វាទលហៈ(នាយករដ្ឋមន្រ្ដី)
ការតែងតាំងថ្មីនេះ ធ្វើអោយមន្រ្ដីអែទៀតមិនពេញចិត្ដ
ទូលមួលបង្កាច់ថាចង់ក្បត់។
ម៉្លោះហើយព្រះអង្គក៏ជឿតាមរួចបញ្ជាអោយពួកចាមជ្វាយកទៅសំលាប់។
លោកឧកញ៉ាសួគ៌ា ដឹងខ្លួនទាន់ក៏ភៀសទៅស្រុកសៀមបាត់ទៅ នៅគ.ស ១៧៥០។
នៅគ.ស. ១៧៥១
ព្រះចៅសៀមទ្រង់សព្វព្រះទ័យបើកអោយស្ដេចខ្មែរដែលភៀសទៅនៅគ.ស. ១៧៤៨
នោះ អោយត្រលប់ចូលស្រុកវិញ។ ហ្លួង
និងរាជវង្សានុវង្សយាងមកដល់ខេត្ដក្រុង ក៏ឈប់នៅទីនោះសិន ព្រោះនៅ គ.ស
១៧៥២ មានមន្រ្ដីឈ្មោះខ្សែត្រអែក គិតយករាជអោយព្រះអង្គតន់
រាជបុត្រព្រះអុបរាជឧទ័យរាជា។ លោកបានយកអ្នកសិល្ប៍ឈ្មោះ សួស ធ្វើមេទ័ព
តែត្រូវហ្លួងនៅខេត្ដក្រុង ធ្វើកលចាប់បាន ខ្សែត្រអែក យកទៅសំលាប់ចោល។
ក្រោយមកអ្នកសិល្ប៍ សួស កូនខ្សែត្រអែក និងមេម្នាក់ទៀតឈ្មោះ អង្គុលីរាជ
ត្រូវចាប់បាន ហើយត្រូវប្រហារជីវិតបង់ទាំងអស់។ នៅគ.ស ១៧៥៣ ព្រះអុបរាជ
ឧទ័យរាជា ដែលចូលបួសនៅនគរវត្ដ កាលយាងមកស្រុកសៀមក៏សុគតនៅឆ្នាំនោះ។
ព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គនាមអង្គតន់ ទ្រង់យកព្រះនាមថា ឧទ័យរាជា
ដូចព្រះបិតា។ អែអង្គហ៊ីង បានឡើងជាមហាឧបរាជ។
XVIII.
ព្រះបាទរាមាធិបតីទី៣
អង្គទង រជ្ជកាលទី២ : ១៧៥៦ - ១៧៥៧
ព្រះបាទស្រីជេដ្ឋអង្គស្ងួន
សោយទីវង្គតនៅគ.ស. ១៧៥៥។ ព្រះមហាឧភយោរាជ អង្គទង ត្រូវបានពួកមន្រ្ដី និង
ព្រាហ្មណ៍បុរោហិតលើកអោយឡើងសោយរាជ្យនៅ គ.ស ១៧៥៦។
វិវាទរវាងព្រះឧបរាជអង្គហ៊ីង នឹងព្រះឧទ័យរាជា បានកើតឡើង។
ព្រះឧទ័យរាជាទ្រង់ភៀសទៅស្រុកពាម ក្រោយមកទៅនៅខេត្ដព្រះត្រពាំង។
គ្រានោះ ម៉ាកធៀងទី កូនម៉ាកគីវ បានជួយកែនទ័ព
ហើយប្រគល់អោយមន្រ្ដី៣នាក់លើកឆ្ពោះទៅឧដុង្គ ចំណែកព្រះឧទ័យរាជា
បានលើកទ័ពជើងទឹកតាមទន្លេមេគង្គ មកដល់ភ្នំពេញ
ព្រះអង្គបានទទួលដំណឹងថា ទ័ពព្រះអង្គបានវាយឈ្នះព្រះឧបរាជ
ហើយព្រះឧបរាជក៏ភៀសទៅខេត្ដព្រៃក្ដីហើយ។ ព្រះឧទ័យរាជា
ទ្រង់អោយលើកទ័ពដេញតាមចាប់បានព្រះឧបរាជហើយធ្វើគតទៅ។
រួចទ្រង់អោយចាប់អង្គដួង ជាអនុជអង្គហ៊ីង
ដែលរត់ទៅបួសយកទៅផ្សឹកហើយសំលាប់ចោលទៀត។ ចំណែកអែអង្គនន់ និង អង្គជី
បុត្រអង្គស្ងួន ត្រូវបានលើកលែងទោសព្រោះនៅក្មេងពេក។
ពេលនោះ ព្រះអនុជជាតិក្សត្រី
អតីតអគ្គមហេសីព្រះឧបរាជ កែនទ័ពច្បាំង នឹងព្រះឧទ័យរាជា
នៅកំពង់តាគោ តែត្រូវបរាជ័យ។ ដោយហេតុនោះ ហ្លួង(អង្គទង)
អគ្គមហេសីព្រះឧបរាជ និងក្សត្រីខ្លះភៀសទៅគង់នៅពោធិសាត់។ នៅគ.ស. ១៧៥៧
ហ្លួងទ្រង់សោយទីវង្គតនៅទីនោះ។ ព្រះឧទ័យរាជា
ទ្រង់បានបញ្ចេញអោយលើកទ័ពទៅចាប់អគ្គមហេសីព្រះឧបរាជ និង បុត្រនាមអង្គទង
នៅរិស្សីសាញ យកទៅប្រហារជីវិតទាំងពីរអង្គ។ អែអង្គនន់ និងអង្គជី
ដែលភៀសទៅនៅកំពង់ស្វាយ ក៏ត្រូវបញ្ជាអោយចាប់ដែរ។
នៅតាមផ្លូវមានមន្រ្ដីខ្លះបានពង្រត់អង្គនន់ទៅស្រុកសៀម
អែអង្គជីត្រូវនាំទៅឧដុង្គ ហើយត្រូវធ្វើគត។
គួរគប្បីជ្រាបថា នៅគ.ស. ១៧៥៧
មុនពេលដែលសោយទីវង្គតទៅ ព្រះអង្គទងរាមាធិបតី
ទ្រង់បានយល់ព្រមលះបង់អោយយួននូវ ខេត្ដផ្សារដែក ស្រុក២នៃខេត្ដលង់ហោរ
(យួនហៅ Tâm Don និង Xuy Lap) និងខេត្ដមាត់ជ្រូក។ មូលហេតុបណ្ដាលមកពីយួនបានបង្កើតអោយមានចលាចលនៅក្នុងខេត្ដខ្មែរគឺ
ខេត្ដទ្រាំង ខេត្ដបន្ទាយមាស និង ខេត្ដព្រៃកប្បាស
ដែលមានកំលាំងកៀបសង្កត់មកលើរាជការខ្មែរ
ដែលកំពុងតែជួបប្រទះនូវស្ថានការណ៍លំបាក
ព្រោះតែមានវិបត្ដិជាទំងន់ក្នុងរាជវង្ស (៩) (សូមមើលផែនទី)។
XIX.
ព្រះបាទនរាយណ៍រាជាទី២
អង្គតន់ ១៧៥៨ - ១៧៧៥
ព្រះឧបរាជ ឧទ័យរាជា
បានឡើងសោយរាជ្យនៅឧដុង្គ ដោយមានព្រះនាមសំរាប់រាជថា
ព្រះបាទសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជាអោង្ការព្រះនរាយណ៍រាជាធិរាជ រាមាធិបតី
ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌។ លុះឡើងសោយរាជនៅគ.ស ១៧៥៨ ស្ដេចអង្គនេះទ្រង់បានលើកអោយស្ដេចយួននាមថេ
តុង នូវដីពីរខេត្ដគឺខេត្ដ ព្រះត្រពាំង និងខេត្ដឃ្លាំង
ជាសគុណចំពោះជំនួយផ្សេងៗ
ដែលយួនបានផ្ដាល់អោយក្នុងជំលោះរវាងរាជវង្សានុវង្សខ្មែរ(៤២) សូមមើល
ផែនទី។។
XX.
កំនត់សំគាល់
ក្រោយពីក្រុងលង្វែកត្រូវបែកបាក់ដោយការវាយលុករបស់សៀម
ទឹកដីខ្មែរមួយភាគធំនៅអែនាយភ្នំដងរែកត្រូវបាត់បង់ជាស្ថាពរ។
ប៉ុណ្ណឹងហើយ
អ្នកដឹកនាំជាតិខ្មែរនៅតែមិនទាន់ចេះទាញមេរៀនពីការបែកបាក់សាមគ្គីរវាងគ្នាអែងនៅឡើយ។
ជំលោះដណ្ដើមអំណាច ដណ្ដើមរាជសម្បត្ដិមានរិតតែច្រើនឡើង
ហើយរិតតែញឹកញាប់ឡើង ជាហេតុបណ្ដាលអោយអ្នកជិតខាង
ជាពិសេសជាតិយួនដែលបានក្លាយជាមហាអំណាចមួយក្រោយពីបានច្បាំងឈ្នះប្រទេសចំប៉ានោះ
មានអោកាស និង មានលេសដើម្បីអន្ដរាគមន៍
លូកដៃកកូរផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរតាមតែអំពើចិត្ដ។
អ្នកដឹកនាំជាតិក្នុងសម័យនោះ
ពុំបានយកចិត្ដទុកដាក់ចំពោះវាសនាប្រទេសជាតិ ចំពោះជីវភាពរបស់រាស្រ្ដ
គឺថាពុំបានគិតដល់ប្រយោជន៍រួមទេ តែគិតធ្វើយ៉ាងណាអោយតែបានអំណាច
បានយសសក្ដិ បានរាជបល្ល័ង្ក បានស្នេហា បានប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ។
ម៉្លោះហើយ ក្នុងការធ្វើអោយសំរេចបំណងរៀងៗខ្លួន
គេមិននិយមសំរបសំរួលផ្សះផ្សារាជវង្សានុវង្សទេ
គេសុខចិត្ដកែនរាស្រ្ដអោយបង្ហូរឈាមគ្នា
រួចរត់ទៅពឹងពាក់បរទេសជិតខាងអោយគេជួយគាំទ្រ
អោយគេជួយជំនួយជាទ័ពយកមកជិះជាន់ស្រុកទេសខ្លួន
យកមកកាប់សំលាប់តែជាតិ
នៅទីបំផុតខ្មែរទាំងសងខាងត្រូវទ្រុឌទ្រោម
អស់ឋាមពលតែរៀងខ្លួន ប្រយោជន៍ត្រូវបានទៅអ្នកជិតខាង
ដែលគេតែងតែទារយកសគុណពីជំនួយរស់គេគ្រប់ប្រភេទក្នុងការជួយគាំទ្រស្ដេចខ្មែរដែលកើតវិវាទនឹងគ្នា។
ដោយហេតុនោះ ស្ដេចខ្លះដូចជាអង្គអិម
កែវហ្វាទី៣ សុខចិត្ដដាក់ប្រទេសចំនុះសៀម
អោយតែសៀមទុកអោយព្រះអង្គបានសោយរាជ្យ ហើយនាំស្ដេចជាគូបដិបក្ខត្រលប់ទៅស្រុកវិញ
រឺ សត្ថាទី២ អង្គជី សុខចិត្ដយល់ព្រមអោយពួក យួនមកតាំងអំណាចត្រួតត្រាលើស្រុកខ្មែរ
អោយតែពួកនេះព្រមទទួលស្គាល់ព្រះអង្គជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ
និងស្ដេចខ្លះទៀតបានយល់ព្រមលះបង់ទឹកដី អោយបរទេសដូចជាករណីរបស់នារាយណ៍រាជាអង្គតន់ជាដើម។
ក្នុងការដណ្ដើមយកទឹកដីខាងលើនេះ
គេសង្កេតឃើញថា យួនបានអនុវត្ដវិធី៣យ៉ាង៖
- វិធីទូត រឺ សន្ដិវិធី : វិធីនេះគេបានយកមកអនុវត្ដមុនគេបង្អស់ ព្រោះពេលនោះទោះបីយួនច្បាំងឈ្នះចាមហើយ តែនៅមិនទាន់លេបអស់ទឹកដីចាមនៅឡើយ។ ស្ដេចយួនបានបញ្ជូនទូតអោយមក សូមអនុញ្ញាតពីស្ដេចខ្មែរ អោយរាស្រ្ដយួនចូលរកស៊ីក្នុងទឹកដីខ្មែរ។ នេះជាវិធីមួយដែលយួនពុំបានប្រើជាមួយចាមទេ ព្រោះជាមួយចាម គេបានបញ្ជូនទ័ពមកវាយឈ្នះសិនទើបបញ្ជូនរាស្រ្ដមកតាមក្រោយ។
- វិធីទូត រឺ សន្ដិវិធី : វិធីនេះគេបានយកមកអនុវត្ដមុនគេបង្អស់ ព្រោះពេលនោះទោះបីយួនច្បាំងឈ្នះចាមហើយ តែនៅមិនទាន់លេបអស់ទឹកដីចាមនៅឡើយ។ ស្ដេចយួនបានបញ្ជូនទូតអោយមក សូមអនុញ្ញាតពីស្ដេចខ្មែរ អោយរាស្រ្ដយួនចូលរកស៊ីក្នុងទឹកដីខ្មែរ។ នេះជាវិធីមួយដែលយួនពុំបានប្រើជាមួយចាមទេ ព្រោះជាមួយចាម គេបានបញ្ជូនទ័ពមកវាយឈ្នះសិនទើបបញ្ជូនរាស្រ្ដមកតាមក្រោយ។
- វិធីយោធា :
យួនបានប្រើវិធីនេះ ដោយផ្ដល់ជំនួយជាទ័ពដើម្បីជួយច្បាំងស្ដេច
មេដឹកនាំខ្មែរ រឺមន្រ្ដីណាដែលបានរត់ទៅពឹងគេអោយជួយ
(ករណីរបស់អុកញ៉ានរិន្ទអិមនៅ គ.ស. ១៦៩៩) រឺដោយយកលេសថា
ការពារជនជាតិគេមករស់នៅលើដីខ្មែរ
ក៏លើកទ័ពមកច្បាំងនឹងខ្មែរ(ការបះបោរប្រឆាំងយួនក្នុងគ.ស ១៧៣០)។
- វិធីចិត្ដសាស្ដ្រ :
យួនប្រើវិធីនេះដោយធ្វើការបំបះបំបោរបង្កើតអោយមានចលាចល
អោយមានអន្ដិសុខ គេធ្វើយ៉ាងណាអោយរាជការខ្មែរទ្រាំមិនបាន
ត្រូវលះបង់ទឹកដីអោយគេទៀត។ វិធីនេះ យួនក៏មានប្រើក្នុងការទទួលស្គាល់
រឺលើកស្ដេចខ្មែរអង្គណាមួយអោយឡើងសោយរាជ្យ (ករណីព្រះនរាយណ៍អង្គតន់)។
គួរកត់សំគាល់ម្យ៉ាងទៀតថា
ជនជាតិយួនគេបានសរសេរក្នុងសៀវភៅប្រវត្ដិសាស្រ្ដរបស់គេថា «ការបញ្ចូលទឹកដីជាផ្លូវការក្នុងផែនទីប្រទេសគេ
និង ការដាក់អាជ្ញាធរអោយត្រួតត្រាច្រើន តែបានប្រព្រឹត្ដក្រោយពេលដែលជនជាតិយួនបានទៅនៅកុះករនៅលើទឹកដីនោះហើយ។
ជនជាតិយួនជាមនុស្សឧស្សាហ៍ព្យាយាមក្នុងការរកស៊ី
ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយមានវប្បធម៌ មានទំនៀមទំលាប់ខុសគ្នាផង
បានជាកន្លែងណាដែលមានជនជាតិយួនទៅនៅហើយ ជនជាតិខ្មែរក៏បោះបង់ចោលទីនោះដើម្បីទៅរស់នៅកន្លែងដទៃវិញ។
មានកន្លែងខ្លះ មានខ្មែរ និង យួននៅលាយលំគ្នាដែរ។
កាលណាមានជនជាតិយួនទៅរស់នៅកន្លែងណាបានច្រើនគ្នាហើយ ពួកស្ដេចង្វៀង
ក៏រកមធ្យោបាយដណ្ដើមយកទឹកដីកន្លែងនោះជាផ្លូវការ និង
ដាក់អាជ្ញាធរអោយនៅត្រួតត្រាតទៅ (៣៧)។ «កកន» រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ
ដូចដែលយើងគ្រប់គ្នាបានជ្រាបស្រាប់ហើយ លើបញ្ហាព្រៃសម្បទាន ៩៩ឆ្នាំ
គួរតែពិនិត្យឡើងវិញ ហើយគួរតែកាត់បន្ថយមកត្រឹមតែ១៥
រឺ២០ឆ្នាំយ៉ាងយូរ គឺវាគ្រប់គ្រាន់ណាស់ទៅហើយ ពីព្រោះថា៩៩ឆ្នាំវាយូរណាស់
ហួសជំនាន់មនុស្សណាទាំងអស់ ហើយនៅលើវិស័យជាច្រើនទៀត
ឧទាហរណ៍ដូចជាបញ្ហាប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ
បក្សពួកគ្រួសារនិយមរបស់មេដឹកនាំខ្មែរសព្វថ្ងៃ
ល្មមឆ្អែតឆ្អន់គ្រប់គ្រាន់ហើយ ល្មមដល់ពេលអស់លោកចេះឈប់នៃការលោភលន់ទាំងឡាយ
ដើម្បីបើកឱកាសអោយជាតិធ្វើដំណើរបានស្រួលផង កុំគិតតែពីបូម
គិតតែពីសំនូកសូកប៉ាន់គ្រប់ច្រកគ្រប់ល្ហក។ ម្យ៉ាងមួយទៀត
ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាតិធំៗ កុំអោយមានភាពតានតឹង
ឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែងគឺបញ្ហាអន្ដោប្រវេស ហើយគឺអន្ដោប្រវេសយួនហ្នឹងតែម្ដង
គណបក្សកាន់អំណាច ត្រូវតែជំរុញអនុញ្ញាតអោយគណបក្សប្រឆាំង
(គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ)
ចូលរួមចំណែកក្នុងការជំរុញការអនុវត្ដច្បាប់អន្ដោប្រវេសអោយបានយ៉ាងម៉ឹងមាត់
ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាអោយរូបភាពនៃអន្ដោប្រវេសនេះ
ធ្វើអោយប្រជាពលរដ្ឋអាចទុកចិត្ដបាន ថាព្រំដែនយើងមិនត្រូវបានបើកចំហរ
អោយគេចេញចូលបានដោយស្រេចតែចិត្ដ ដោយមិនមានការត្រួតពិនិត្យតទៅទៀតទេ។
|
បញ្ជីស្ដេចខ្មែរសោយរាជពីគ.ស
១៦០៣ - ១៧៥៨
|
||||
|
រជ្ជកាល
|
នាមសំរាប់រាជនាមផ្ទាល់
|
កាលកំនត់រជ្ជកាល
|
រាជធានី
|
រជវង្ស
|
|
១
|
បរមរាជាទី៨
ស្រីសុរិយោពណ៌
|
១៦០៣ - ១៦១៨
|
កោះស្លាកែត ល្វាអែម
|
បុត្របរមរាជាទី៤
|
|
២
|
ជ័យជេដ្ឋាទី២
|
១៦១៨ - ១៦២៨
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១
|
|
៣
|
ធម្មរាជាទី២
រឺរាជសំភារចៅពញាតូ
|
១៦២៩ - ១៦៣៤
|
កោះឃ្លោក
|
បុត្រស្ដេច២
|
|
៤
|
ង្គទងរាជា ចៅពញានូ
|
១៦៣៥ - ១៦៣៩
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច២
|
|
៥
|
បរមរាជាទី១ អង្គនន់
|
១៦៣៩ - ១៦៤១
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រព្រះឧទ័យ
|
|
៦
|
រាមាធិបតីទី១
ចៅពញាចន្ទ
|
១៦៤១ - ១៦៥៩
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច២
|
|
៧
|
បរមរាជាទី៩ អង្គសូរ
|
១៦៥៩ - ១៦៧២
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រព្រះឧទ័យ
|
|
៨
|
បទុមរាជាទី២
ស្រីជ័យជេដ្ឋ
|
១៦៧២ - ១៦៧៣
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៥
|
|
៩
|
កែវហ្វាទី២ អង្គជី
|
១៦៧៣ - ១៦៧៥
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៧
|
|
១០
|
ជ័យជេដ្ឋាទី៣
អង្គស៊ូចៅពញាសូរ
|
១៦៧៥ - ១៦៨៨
|
ឧដុង្គ ទ្រនំជ្រឹង
|
បុត្រស្ដេច៧
|
|
១១
|
ជ័យជេដ្ឋាទី៣
អង្គស៊ូចៅពញាសូរ
|
១៦៨៨ - ១៦៩៥
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៧
|
|
១២
|
ជ័យជេដ្ឋាទី៣
អង្គស៊ូចៅពញាសូរ
|
១៦៩៦ - ១៦៩៩
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៧
|
|
១៣
|
ជ័យជេដ្ឋាទី៣
អង្គស៊ូចៅពញាសូរ
|
១៧០០ - ១៧០២
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៧
|
|
១៤
|
ជ័យជេដ្ឋាទី៣
អង្គស៊ូចៅពញាសូរ
|
១៧០៣ - ១៧០៦
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៧
|
|
១៥
|
អ្នកម្នាងទៃ
|
១៦៨៨ (៣ខែ)
|
ឧដុង្គ
|
មាតាស្ដេច១០
|
|
១៦
|
រាមាធិបតីទី២
ឧទ័យរាជា អង្គយ៉ង
|
១៦៩៥ - ១១៦៩៦
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច៩
|
|
១៧
|
កែវហ្វាទី៣ អង្គអិម
|
១៦៩៩ - ១៧០០
|
រាំងភាក់ ពោធិសាត់
|
បុត្រអង្គនន់
|
|
១៨
|
កែវហ្វាទី៣ អង្គអិម
|
១៧១០ - ១៧២២
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រអង្គនន់
|
|
១៩
|
កែវហ្វាទី៣ អង្គអិម
|
១៧២៩ (៧ខែ)
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រអង្គនន់
|
|
២០
|
ធម្មរាជាទី៣
|
១៧០២ - ១៧០៣
|
ពោធិសាត់ ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១០
|
|
២១
|
ធម្មរាជាទី៣
|
១៧០៦ - ១៧០៩
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១០
|
|
២២
|
ធម្មរាជាទី៣
|
១៧៣៨ - ១៧៤៧
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១០
|
|
២៣
|
សត្ថាទី២ អង្គជី
|
១៧២២ - ១៧២៩
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១៣
|
|
២៤
|
សត្ថាទី២ អង្គជី
|
១៧២៩ - ១៧៣៧
|
ឧដុង្គ លង្វែក
|
បុត្រស្ដេច១៣
|
|
២៥
|
សត្ថាទី២ អង្គជី
|
១៧៤៩ រជ្ជកាលទី៣
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១៣
|
|
២៦
|
ធម្មរាជាទី៤
អង្គអិម
|
១៧៤៧ ១ឆ្នាំ
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១៤
|
|
២៧
|
រាមាធិបតីទី៣
អង្គទង
|
១៧៤៧ - ១៧៤៨
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១២
|
|
២៨
|
រាមាធិបតីទី៣
អង្គទង
|
១៧៥៦ - ១៧៥៧
|
ឧដុង្គ ពោធិសាត់
|
បុត្រស្ដេច១២
|
|
២៩
|
ស្រីជ័័យជេដ្ឋា
អង្គស្ងួន
|
១៧៤៩ - ១៧៥៥
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១៤
|
|
៣០
|
នរាយណ៍រាជាទី២
អទ័យរាជាអង្គនត់
|
១៧៥៨ - ១៧៧៥
|
ឧដុង្គ
|
បុត្រស្ដេច១៧
|
No comments:
Post a Comment